Znaczenie obszarów wspólnie użytkowanych (land commons) w Polsce w produkcji żywności – wstęp do dyskusji
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir032022/04Słowa kluczowe:
obszary wspólnie użytkowane, tradycyjne land commons, żywność, dobro wspólneAbstrakt
Celem głównym artykułu było scharakteryzowanie obszarów wspólnie użytkowanych w Polsce w kontekście ich znaczenia w produkcji i pozyskiwaniu żywności. Opisano lasy publiczne, wspólnoty gruntowe, ogrody społecznościowe oraz rodzinne ogrody działkowe w Polsce wraz z pełnionymi przez nie funkcjami. Z wykorzystaniem fragmentarycznych danych zastanych oraz wyników badań własnych oszacowana została wielkość obszarów wspólnie użytkowanych i ilość pozyskiwanej w ten sposób żywności w Polsce. Artykuł otwiera dyskusję na temat znaczenia obszarów zarządzanych w sposób wspólnotowy w Polsce z punktu widzenia ekonomicznego, społecznego i środowiskowego, a także politycznych implikacji docenienia roli tego typu obszarów.
Bibliografia
Adamczyk-Arns G., Grotowska E., Ruman H. (2019). Ogrody społeczne. Bank dobrych praktyk. Wrocław: Wrocławska Rewitalizacja Sp. z o.o. https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/95443/9_wr_ogrodyspolecznee-book-1.pdf (dostęp: 13.08.2022).
Barszcz A., Suder A. (2009). Diversity in the socio-economic role of the main non-wood forest products for the inhabitants of small villages and large towns in Poland. Folia Forestalia Polonica, Series A, 51 (1), 77–84. https://doi.org/10.5281/zenodo.30606.
Barszczewska-Woszczyk A. (2020). Ogrody społecznościowe na obszarach rewitalizacji jako partycypacyjna forma interwencji w sferze środowiskowej. Problemy Rozwoju Miast, 68 (1), 101–108.
BDL GUS [Bank Danych Lokalnych GUS] (2021). https://bdl.stat.gov.pl/bdl/start (dostęp: 12.08.2022).
Bollier D. (2014). The commons. Dobro wspólne dla każdego. Zielonka: Faktoria.
Bollier D., Helfrich S. (2015). Patterns of Commoning. Amherst, Massachusetts: The Commons Strategies Group.
Bravo G., De Moor T. (2008). The commons in Europe: From past to future. International Journal of the Commons, 2 (2), 155. https://doi.org/10.18352/ijc.98.
Creutzig F. (2017). Govern land as a global commons. Nature, 546 (7656), 28–29. https://doi.org/10.1038/546028a.
Daniłowska A., Zając A. (2015). Gospodarowanie wspólnym zasobem na przykładzie wybranych wspólnot gruntowych w Polsce. Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 102 (2), 14–22.
Dańkowska A., Dragon A., Ferrari E. (2021). Przewodnik po integracji ogrodów działkowych i społecznościowych. Warszawa:Berlin. Uniwersytet Łódzki. Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki. https://drive.google.com/file/d/1qAprV9MOxuPuhFbBjNc3yw8zfWMmVWse/view (dostęp: 1.09.2022).
Drobny W. (2019). Sytuacja prawna jednostki w normatywnej koncepcji „wspólnot gruntowych”. Opolskie Studia Administracyjno-Prawne, 17 (1), 51–65.
FAO (2019). FAOSTAT. Food and Agriculture Organisation of the United Nations database. https://www.fao.org/faostat/en/#data (dostęp: 12.08.2022).
Frischmann B., Madison M., Strandburg K. (red.) (2014). Governing Knowledge Commons. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199972036.001.0001.
Giedych R., Latkowska M. (2015). Miejskie ogrody działkowe – przedmiot polskich badań naukowych w odniesieniu do programu COST TU 1201. W: B. Gawryszewska (red.). Ogród za oknem. Przyszłość ogrodów działkowych w miastach (s. 71–88). Warszawa: [b.m.].
Gołos P. (2008). Wspólnoty gruntowe – tradycyjna forma gospodarowania lasami. Sylwan, 152 (2), 54–68.
Goszczyński W., Śpiewak R. (2022). The dark side of the bun: Endo and exogenous class exclusions in Polish alternative food network. Food, Culture & Society, 1–27. https://doi.org/10.1080/15528014.2022.2096367.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2021a). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2020. Warszawa: GUS.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2021b). Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2021. Warszawa: GUS.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2020). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2019. Warszawa: GUS.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2019). Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2019. Warszawa: GUS.
Kłobukowska J. (2020). Narzędzia gospodarki współdzielenia w kreowaniu innowacyjności miast. W: L. Czaplewski, D. Jurewicz, A. Szóstek (red.). Innowacyjny samorząd. Rola samorządu w kreowaniu innowacyjności regionalnej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kowalski P. (2020). Rola ogrodów działkowych w produkcji żywności w miastach. Koncepcja programowo-przestrzenna restrukturyzacji Rodzinnego Ogrodu Działkowego „Polanki” w Gdańsku. Niepublikowana praca magisterska. Gdańsk: Politechnika Gdańska. https://arch.pg.edu.pl/documents/104142784/104189085/Kowalski_Piotr_Opis.pdf (dostęp: 12.08.2022).
Lasy Państwowe (2020). Raport o stanie lasów w Polsce 2019. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.
Lasy Państwowe (2018). Lasy w Polsce 2018. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.
Latkowska M.J. (2012). „Community gardens”, czyli ogrody sąsiedzkie – nowe formy zieleni w przestrzeni miejskiej. Czasopismo Techniczne. Architektura, 109 (6-A), 271–276.
Łapniewska Z. (2016). Reading Elinor Ostrom through a Gender Perspective. Feminist Economics, 22 (4), 129–151. https://doi.org/10.1080/13545701.2016.1171376.
Mattei U. (2018). Having, being, and the commons. W: V. Giorgino, Z. Walsh, Co-Designing Economies in Transition (s. 63–71). Cham: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-66592-4_4.
Myśliwski W. (2003). Kres kultury chłopskiej. Warszawa: Salon Polski, Fundacja im. Karola E. Lewakowskiego.
NIK [Najwyższa Izba Kontroli] (2009). Informacja o wynikach kontroli aktualizacji stanu faktycznego i prawnego nieruchomości przez organy gospodarujące mieniem stanowiącym zasób nieruchomości Skarbu Państwa, gminny zasób nieruchomości i mienie gminne. Warszawa: NIK.
Ostrom E. (1990). Governing the Commons. The Evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511807763.
Pracownia na rzecz Wszystkich Istot (2021). Lasy poza kontrolą. Raport o wybranych nieprawidłowościach gospodarki leśnej w obszarach cennych przyrodniczo w Polsce. Bystra: Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.
Prandecki K. (2016). Dobra wspólne a zrównoważony rozwój. Optimum. Studia Ekonomiczne 4 (82), 55–68. https://doi.org/10.15290/ose.2016.04.82.05.
Putnam R.D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster.
Rudol K. (2018). Funkcje wspólnot gruntowych w świetle badań empirycznych. Studia Iuridica Agraria, 16, 169–184. https://doi.org/10.15290/sia.2018.16.12.
Stawicka E. (2016). Zmiana regulacji ustawowej wspólnot gruntowych. Palestra, 4, 31–39.
Szczepańska M., Staszewska S. (2016). Znaczenie ogrodnictwa miejskiego w procesie rewitalizacji. Problemy Rozwoju Miast, 13 (3), 33–43.
Szymczyk-Przewoźna J. (2022). Dotacje dla działkowców. Mogą dostać od 10 do 100 tys. zł.
Bezprawnik, 06.06.2022. https://bezprawnik.pl/dotacje-dla-dzialkowcow/ (dostęp: 13.09.2022).
Ustawa (1995). Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1173, 2185).
Ustawa (1991). Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1463. z późn. zm.).
Ustawa (1963). Ustawa z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych (Dz.U. 2022 poz. 140).
Vivero Pol J.L., Couto S., Salguero C., Esteves A.M., Pim J.E. (2016). “Territories of Commons” in Europe: Pivotal for food production, nature stewardship, heritage maintenance and climate mitigation. Extended document presented and discussed during the first meeting of the European Commons Assembly, 15–17 November 2016, Brussels. https://base.socioeco.org/docs/territories_of_commons_version_for_wiki_commons_jlv.pdf (dostęp: 10.07.2022).
Vivero-Pol J.L., Ferrando T., De Schutter O., Mattei U. (red.) (2019). Routledge Handbook of Food as a Commons. Abingdon: Routledge.
Vivero Pol J.L., Manzoni A. (2021). Mapping the territories of Commons in Europe. How much land, how many people, how much food. Niepublikowana prezentacja.
Vivero Pol J.L., Schuftan C. (2016). No right to food and nutrition in the SDGs: Mistake or success? BMJ Global Health, 1 (1), e:000040. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2016-000040.
Wall D. (2014). The Commons in History: Culture, Conflict, and Ecology. Cambridge Massachusetts: MIT Press.
Wilkin J. (2014). Ziemia rolnicza – dobro wielofunkcyjne. Wieś i Rolnictwo, 1 (162), 113–121.
Yuson J., Jakob A.K., Caldwell M.L. (red.) (2014). Ethical Eating in the Postsocialist and Socialist World. Berkeley: University of California Press.
Zając S., Gołos P., Geszprych M. (2004). Prawne formy zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów. Sylwan, 4, 40–52.
