Wspierać czy zalesiać? Dylematy rozwoju wiejskich obszarów problemowych
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2018.3.180/03Słowa kluczowe:
obszary problemowe, deficyty kapitałów, spirala negatywnego rozwoju, paradygmat dopasowaniaAbstrakt
Około jednej trzeciej obszarów wiejskich w Polsce planiści zaliczyli do obszarów problemowych. Są to na ogół obszary peryferyjne i zmarginalizowane, charakteryzowane przez szereg deficytów (kapitału fizycznego, ludzkiego, społecznego i kulturowego), które nie mogą się rozwijać bez pomocy z zewnątrz i mają problemy nawet ze sformułowaniem celów rozwojowych. Wyzwania stawiane przez nowy paradygmat: sustainable rural development, odwołujący się do wielu elementów socjologicznej koncepcji rozwoju neoendogennego, są szczególnie istotne. Autorka, charakteryzując deficyty obszarów problemowych, podkreśla znaczenie deficytów ludzkich, społecznych i kulturowych. Taki jest kontekst zagadnienia zewnętrznej pomocy dla tych obszarów: jej charakteru oraz granic społecznej racjonalności. Koncepcja spirali negatywnego rozwoju Gerlind Weber i proponowany przez nią nowy paradygmat rozwoju dla części tych obszarów (paradygmat dopasowania) są użyteczne w wyjaśnianiu opisywanych zjawisk.
Bibliografia
Adamski T., Gorlach K. (2007). Koncepcja rozwoju neoendogennego, czyli renesans znaczenia wiedzy lokalnej. W: Socjologia jako służba społeczna (s. 137–150). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Babiński G. (1997). Pogranicze polsko-ukraińskie: etniczność, zróżnicowanie religijne, tożsamość. Kraków: Nomos.
Gorlach K. (2004). Socjologia obszarów wiejskich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Grondona M. (2003). Kulturowa typologia rozwoju gospodarczego. W: L. Harrison, S. Huntington (red.). Kultura ma znaczenie (tłum. S. Dymczyk) (s. 101–115). Warszawa: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Grosse T.G. (2007). Innowacyjna gospodarka na peryferiach? Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Grotowska-Leder J. (2005). Ekskluzja społeczna – aspekty teoretyczne i metodologiczne. W: J. Grotkowska-Leder, K. Faliszek (red.). Ekskluzja i inkluzja społeczna: diagnoza, uwarunkowania, kierunki działań (s. 25–44). Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
Halamska M. (2005). Rozwój wiejski Portugalii w latach 1986–2000. Wzór czy przestroga dla Polski? Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Halamska M. (2016). Struktura społeczna ludności wiejskiej na początku XXI wieku. W: M. Halamska, S. Michalska, R. Śpiewak. Studia nad strukturą społeczna wiejskiej Polski (s. 10–95). T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Halamska M., Stanny M., Hoffmann R. (2017). Studia nad struktura społeczną wiejskiej Polski. T. 2: Przestrzenne zróżnicowanie struktury społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Halamska M., Śpiewak R. (2008). Rozwój wiejski – nowa utopia czy konieczność? W: M. Drygas, A. Rosner (red.). Polska wieś w Unii Europejskiej. Dylematy i kierunki przemian (s. 493–416). Warszawa: Instytut Rozwoju wsi i Rolnitwa PAN.
Jałowiecki B., Kapralski S. (2011). Peryferie i pogranicza jako interdyscyplinarny obszar badawczy. W: B. Jałowiecki, S. Kapralski (red.). Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności (s. 2–32). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jurcewicz A. (2003). Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. W: Prawo rolne (s. 57–79). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
Karwińska A. (2008). Gospodarka przestrzenna. Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Knieć W. (2012). Wspólna Polityka Rolna a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 (2012). Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Lacquemet G., Chevalier P. (2016). Capital territorial et développement des territoires locaux, enjeux théoriques et méthodogiques de la transposition d’un koncept de l’économie territoriale à l’analyse geographique. Annales de Géografie, 5, 490–518.
Mahler F. (1993). Marginalisation and maldevelopment. W: J. Danecki (red.). Insights into Maldevelopment. Reconsidering the File of Progress (s. 187–201). Warszawa: University of Warsaw, Elipsa.
Marini M., Mooney P. (2006). Rural economies. W: P. Cloke, T. Marsden, P. Mooney (red.). Handbook of Rural Studies (s. 91–103). London–Thousands Oak–New Delhi: Sage.
Marsden T., Murdoch J., Lowe P., Munton R., Flynn A. (1993). Constructing the Countryside. London: UCL Press.
Mendras H. (1976). Sociétés paysannes. Paris: Armand Colin.
Nowak A. (2012). Pojęcie, istota, przyczyny mechanizmy marginalizacji i wykluczenia społecznego. Chowanna, 1, 17–32.
Perrier-Cornet Ph. (2001). La problematique du développment rural en France: Une analyse critique. W: Agriculture et espace rural: quel développement? (s. 65–69) Varsovie: CFA.
Peyrache-Gadeau V., Pecqueur B. (2004). Les ressources patrimoniales: une modalité de valorisation par les milieux innovateurs de ressources spécifiques latentes ou existantes. W: R. Camagni, D. Maillat., A. Matteaccioli (red.). Ressources naturelles et culturelles, milieux et développement local (s. 71–89). Neuchâtel : Editions EDES.
Popławski T. (1995). Fałszywe tezy o polskim rolnictwie. W: J. Styk (red.). Stare i nowe struktury społeczne (s. 223–237). T. 2. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Proniewski M. (2014). Polityka rozwoju regionów peryferyjnych. Optimum. Studia Ekonomiczne, 6 (72), 80–90.
Rokkan S., Urwin D.W. (1983). Economy, Territory, Identity: Politics of West European Peripheries. Thousand Oak: Sage.
Rosner A. (2012). Zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia obszarów wiejskich. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Rosner A. (red.) (2000). Lokalne bariery rozwoju obszarów wiejskich. Warszawa: Unia Europejska – FAPA.
Rosner A., Stanny M. (2016). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Warszawa: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej i Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Rykiel Z. (2011). Koncepcja pogranicza i peryferii w socjologii i geografii. W: B. Jałowiecki, S. Kapralski (red.). Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności (s. 55–64). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Silver H. (1994). Social exclusion and social solidarity: Tree paradigms. International Labour Review, 5–6, 531–578.
Szarfenberg R. (2008). Marginalizacja i wykluczenia społeczne – panorama językowo-teoretyczna. http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/miws_panorama.pdf [dostęp 4.03.2018].
Sztompka P. (2003). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Van Huylenbroeck G., Durand G. (red.) (2003). Multifunctional Agriculture: A New Paradigm for European Agriculture and Rural Development. Aldershot: Ashgate Pub Co.
Weber G. (2009). Versuch einer praxisnahen Ordnung empfohlener Bodenschutzinstrumente, W: E. Hepperle, H. Lenk (red.). Land Development Strategies: Patterns, Risks and Responsibilities; Strategien der Raumentwicklung: Strukturen, Risiken und Verantwortung (s. 143–156). Zürich: vdf Hochschulverlag ETH Zürich.
Wilczyński (2015). Jak bronić wieś przed depopulacją i zanikiem. Problemy Planistyczne, wiosna, 7–29.
Wilczyński R. (2016). Sytuacja rozwojowa wsi w woj. opolskim w warunkach depopulacji. Studia Obszarów Wiejskich, 41, 193–211.
Wilczyński R. (2017). Odnowa wsi a paradygmat dopasowania – czyli co robić, gdy wsie zanikają. Referat na XXXIII Seminarium Geografii wsi, Kraków, 1–2.06.2017.
Wilkin J. (2010). Wielofunkcyjność rolnictwa – nowe ujęcie roli rolnictwa w gospodarce i społeczeństwie. W: J. Wilkin (red.). Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne (s. 17–40). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Woś A. (2004). W poszukiwaniu modelu rozwoju rolnictwa polskiego. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Woś A., Zegar J. (2002). Rolnictwo społecznie zrównoważone. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Zarycki T. (2000). O niektórych dylematach współczesnych badań nad przestrzenią społeczną. Studia Regionalne i Lokalne, 4 (4), 5–22.
Zarycki T. (2010). Peryferie. Nowe ujęcia zależności centro-pryferyjnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Zarycki T. (2011). Peryferie czy pogranicza? Krytyczne spojrzenie na współczesne sposoby posługiwania się pojęciem „pogranicza”. W: B. Jałowiecki, S. Kapralski (red.). Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności (s. 33– 54). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
