Towarowe gospodarstwa rolne na obszarach metropolitalnych w Polsce: zmiany zasobów czynników produkcji
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2018.4.181/05Słowa kluczowe:
gospodarstwa towarowe, obszar metropolitalny, czynniki produkcji, lokalizacjaAbstrakt
Zarówno w literaturze, jak i praktyce gospodarczej coraz częściej dostrzega się różnice w przebiegu procesów dostosowawczych zachodzących w gospodarstwach rolnych prowadzących swą działalność bezpośrednio w sąsiedztwie wielkich miast a pozostałymi gospodarstwami towarowymi. Na obszarach podlegających procesom urbanizacji i metropolizacji rolnictwo napotyka szereg barier, ale i szans rozwoju, stąd procesy zmian strukturalnych przebiegają tutaj szybciej. Identyfikacja tendencji zmian zasobów czynników produkcji gospodarstw może stanowić podstawę do rozwijania bardzo potrzebnych w Polsce badań mających na celu wypracowanie odpowiednich strategii rozwoju miejskiego i podmiejskiego rolnictwa. Celem opracowania jest zaprezentowanie kierunków zmian w potencjale produkcyjnym (czynnikach produkcji) towarowych gospodarstw rolnych prowadzących swą działalność w sześciu wybranych polskich obszarach metropolitalnych. Szczegółowym analizom poddano 189 gospodarstw rolnych zlokalizowanych w 6 polskich obszarach metropolitalnych (OM). Gospodarstwa te w okresie 2004–2016 prowadziły nieprzerwanie rachunkowość rolną w ramach systemu FADN. Materiał porównawczy dla prowadzonych analiz stanowiło 1665 gospodarstw prowadzących działalność rolniczą poza obszarami metropolitalnymi. W wyniku przeprowadzonych analiz potencjału produkcyjnego towarowych gospodarstw rolnych stwierdzono, że podmioty prowadzące swą działalność w wewnętrznych strefach OM (w gminach bezpośrednio graniczących z rdzeniem OM) dysponowały w 2004 r. większymi średnimi zasobami ziemi, pracy i kapitału. W okresie 2004–2016 doszło do znacznego wyrównania się potencjału produkcyjnego gospodarstw prowadzących swą działalność w wewnętrznej i zewnętrznej strefie OM. Jednocześnie w dalszym ciągu dysponowały one średnio większym potencjałem niż gospodarstwa prowadzące swą działalność poza obszarami metropolitalnymi. Obserwacja zachodzących zmian potwierdziła, że wśród gospodarstw strefy wewnętrznej był największy odsetek podmiotów zmniejszających zasoby ziemi, pracy i kapitału, co potwierdza występowanie barier ich dalszego rozwoju, tj. m.in. ograniczona podaż ziemi i wysoki koszt alternatywny pracy. Wydaje się, iż podmioty te muszą szukać alternatywnych ścieżek rozwoju, w tym koncentrować się na dywersyfikacji działalności i rozwijaniu usług pozarolniczych.
Bibliografia
Bertoni D., Cavicchioli D. (2016). Farm succession, occupational choice and farm adaptation at the rural-urban interface: The case of Italian horticultural farms. Land Use Policy, 57, 739–748.
Brzeziński C. (2010). Procesy suburbanizacji obszarów podmiejskich na przykładzie gmin powiatu pabianickiego. Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, 245, 169–177.
CSO (Central Statistical Office) (2013). Rolnictwo na terenach miejskich w województwie mazowieckim: Powszechny Spis Rolny 2010. Warsaw: Urząd Statystyczny w Warszawie.
Czyżewski B., Matuszczak A. (2016). A new land rent theory for sustainable agriculture. Land Use Policy, 55, 222–229.
Diogo V., Koomen, E., Kuhlman T. (2015). An economic theory-based explanatory model of agricultural land-use 708 patterns: The Netherlands as a case study. Agricultural Systems, 139, 1–16.
Gałecka A., Pyra M. (2016). Zadłużenie gospodarstw rolniczych w Polsce w latach 2010– 2013. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 18 (2), 89–94.
Grochowski M. (2009). Samorząd terytorialny a rozwój zrównoważony obszarów metropolitalnych. MAZOWSZE Studia Regionalne, 2, 73–88.
Grzelak A. (2015). Wybrane czynniki kształtujące procesy reprodukcji majątku gospodarstw rolniczych prowadzących rachunkowość rolną (FADN). Journal of Agribusiness and Rural Development, 4 (38), 665–673.
Halamska M. (2011a). Transformacja wsi 1989–2009: Zmienny rytm modernizacji. Studia Regionalne i Lokalne, 2 (44), 5–25.
Halamska M. (2011b).Wiejskość jako kategoria socjologiczna. Wieś i Rolnictwo, 1 (150), 37–55.
Heimlich R.E., Barnard C.H. (1992). Agricultural adaptation to urbanization: Farm types in northeast metropolitan areas. Northeastern Journal of Agricultural and Resource Economics, 21 (1), 50–60.
Journal of Laws 2015.1890. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o związkach metropoli- talnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1890).
Kellerman A. (1978). Determinants of rent from agricultural land around metropolitan areas. Geographical Analysis, 10 (1), 1–12.
Kisiel R., Babuchowska K. (2013). Nakłady inwestycyjne w gospodarstwach rolnych: Ujęcie regionalne. Roczniki Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 100 (1), 62–69.
Kuethe T.H., Ifft J., Morehart M. (2011). The influence of urban areas on farmland values. Choices: The Magazine of Food, Farm, and Resource Issues, 26(2), 1–7 http://choices-magazine.org/choices-magazine/theme-articles/farmland-values/the-influence-of-urban-areas-on-farmland-values
Larson J.M., Findeis J.L., Smith S.M. (2001). Agricultural adaptation to urbanization in southeastern Pennsylvania. Agricultural and Resource Economics Review, 30 (1), 32–43.
Maciejewska A. (2012). Suburbanizacja w strefie metropolitalnej Warszawy, jako zagrożenie zrównoważonego rozwoju. In: A. Maciejewska (ed.), Gospodarka przestrzenna w świetle wymagań strategii zrównoważonego rozwoju (pp. 308–320). Studia KPZK PAN. Warsaw: Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk.
Markowski T., Marszał T. (2006). Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja – Problemy i pojęcia podstawowe. Warsaw: Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk.
Mikołajczyk J. (2017). Inwestycje w rolnictwie polskim w latach 2004–2014 w ujęciu makroekonomicznym. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19 (1), 116–121.
Ministry of Regional Development (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) (2011). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Warsaw: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
Musiał-Malagó M. (2014). Procesy suburbanizacji obszarów podmiejskich Krakowa. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 12 (936), 63–77.
Nogal P. (2014). Racjonalność ekonomiczna w kontekście teorii użyteczności. Studia Ekonomiczne, 180 (1), 154–162.
Noworól A. (2014). Problemy i wyzwania dotyczące rozwoju obszarów metropolitalnych na przykładzie Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 12 (936), 79–93.
O’Kelly M., Bryan D. (1996). Agricultural location theory: Von Thünen’s contribution to economic geography. Progress in Human Geography, 20 (4), 457–475.
Piorr A., Ravetz J., Tosics I. (2011). Peri-urbanisation in Europe: Towards European policies to sustain urban-rural futures. Copenhagen: Academic Book Life Sciences, University of Copenhagen.
Pölling B. (2016). Comparison of farm structures, success factors, obstacles, clients’ expectations and policy wishes of urban farming’s main business models in North Rhine- Westphalia, Germany. Sustainability, 8 (5), 1–23.
Pölling B., Mergenthaler M., Lorleberg W. (2016). Professional urban agriculture and its characteristic business models in Metropolis Ruhr, Germany. Land Use Policy, 58, 366–379.
Pölling B., Prados M.J., Torquati B.M., Giacchè G., Recasens X., Paffarini C., Lorleberg, W. (2017). Business models in urban farming: A comparative analysis of case studies from Spain, Italy and Germany. Moravian Geographical Reports, 25 (3), 166–180.
Pölling B., Sroka W., Mergenthaler M. (2017). Success of urban farming’s city-adjustments and business models: Findings from a survey among farmers in Ruhr Metropolis, Germany. Land Use Policy, 69, 372–385.
Rogus S., Dimitri C. (2015). Agriculture in urban and peri-urban areas in the United States: Highlights from the Census of Agriculture. Renewable Agriculture and Food Systems, 30 (1), 64–78.
Sinclair R. (1967). Von Thunen and urban sprawl. Annals of the Association of American Geographers, 57 (1), 72–87.
Smętkowski M., Jałowiecki B., Gorzelak G. (2009). Obszary metropolitalne w Polsce: Diagnoza i rekomendacje. Studia Regionalne i Lokalne, 1, 52–73.
Siegner A., Sowerwine J., Acey C. (2018). Does Urban Agriculture Improve Food Security? Examining the Nexus of Food Access and Distribution of Urban Produced Foods in the United States: A Systematic Review. Sustainability, 10 (9), 1–27.
Sroka W. (2014). Rolnictwo w obrębie miast: Wybrane aspekty zmian strukturalnych przed i po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Zeszyty Naukowe SGGW. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 108, 33–44.
Sroka W. (2016). Aktywność ekonomiczna i powiązanie z rynkiem gospodarstw rolnych zlokalizowanych w miastach oraz ich obszarach funkcjonalnych. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 18 (5), 231–237.
Sroka W. (2018). Conversion of agricultural land to non-agricultural purposes in selected Polish metropolitan areas. Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 17 (2), 97–107.
Sroka W., Mikołajczyk J., Wojewodzic T., Kwoczyńska B. (2018). Agricultural land vs. urbanisation in chosen Polish Metropolitan Areas: A spatial analysis based on regression trees. Sustainability, 10 (837), 1–22.
Sroka W., Musiał W. (2016). Rolnictwo i gospodarstwa rolne na obszarach miejskich i pod- miejskich: Konceptualizacja oraz przesłanki rozwoju. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica, 84, 123–134.
Sroka W., Płonka A., Krzyk P. (2017). Exploring the factors of farmland abandonment: A case tudy of the chosen Polish Metropolitan Areas. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19 (4), 187–194.
Sroka W., Pölling B. (2015). The potential and significance of urban agriculture on the basis of the Ruhr Metropolis and the Upper Silesian Metropolis. Problems of World Agriculture, 15 (30), 180–193.
Sroka W., Wąs A., Pölling B. (2016). Kierunki rozwoju gospodarstw rolnych w obrębie aglomeracji miejskich w krajach rozwiniętych− na przykładzie Zagłębia Ruhry (Niemcy) oraz Metropolii Górnośląskiej (Polska). Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 3, 67–92.
Szymańska J. (2012). Gospodarowanie zasobami ziemi w Polsce: Aspekty teoretyczne i praktyczne. Monografie i Opracowania Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław: Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.
Van Veenhuizen R., Danso G. (2007). Profitability and Sustainability of Urban and Periurban Agriculture. Agricultural Management, Marketing and Finance Occasional Paper, 19. Rome: Rome: Food & Agriculture Organization.
Wästfelt A., Zhang Q. (2016). Reclaiming localisation for revitalising agriculture: A case study of peri-urban agricultural change in Gothenburg, Sweden. Journal of Rural Studies, 47, 172–185.
Wilkin J. (2008). Ewolucja paradygmatów rozwoju obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 3, 18–28.
Wojewodzic T. (2017). Procesy dywestycji i dezagraryzacji w rolnictwie na obszarach o rozdrobnionej strukturze agrarnej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie, 535 (seria rozprawy, 412). Cracow: Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłą- taja w Krakowie.
Zasada I. (2011). Multifunctional peri-urban agriculture: A review of societal demands and the provision of goods and services by farming. Land Use Policy, 28 (4), 639–648.
Zasada I., Loibl W., Köstl, M., Piorr A. (2013). Agriculture under human influence: A spatial analysis of farming systems and land use in European rural-urban-regions. European Countryside, 5 (1), 71–88.
Zegar J.S. (2018). Przyszłość rolnictwa na terenach zurbanizowanych. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych, 1, 107–126.
