Rolnictwo miejskie w światowym i polskim piśmiennictwie oraz w dokumentach planistycznych wybranych miast Polski
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2021.3.192/03Słowa kluczowe:
rolnictwo miejskie, bibliometria, webometria, zainteresowanie społeczneAbstrakt
W krajach wysoko rozwiniętych tematyka rolnictwa na obszarach miejskich staje się coraz bardziej popularna. Główną przesłanką jej rozwoju jest ponowne odkrycie korzyści, jakie może dostarczać rolnictwo organizmom miejskim. Celem artykułu jest prezentacja koncepcji rolnictwa miejskiego, a także rozpoznanie społecznego zainteresowania tą problematyką. Ponadto dokonano w nim oceny znaczenia rolnictwa w dokumentach planistycznych i strategiach rozwoju wybranych miast polskich. Pobocznym zamierzeniem artykułu jest propagowanie wiedzy i badań dotyczących rolnictwa miejskiego. W opracowaniu wykorzystano metody biliometryczną, webometryczną oraz desk research. Badania wykazały, że globalnie problematyka rolnictwa w miastach zyskuje coraz większe zainteresowaie naukowców. Liczba artykułów naukowych wykazuje trend wzrostowy. Również w Polsce obserwuje się podobne tendencje, o czym świadczy rosnąca liczba polskojęzycznych tekstów naukowych poświęconych tej tematyce. Niemniej jednak badania są na wczesnym etapie rozwoju i często mają charakter fragmentaryczny (dotyczą tylko wybranych wątków). Polscy naukowcy także stosunkowo rzadko publikują własne badania (w temacie urban agriculture) w uznanych anglojęzycznych czasopismach naukowych. Badania pokazały też, że polscy użytkownicy Internetu (wykorzystując język polski) rzadko szukają informacji analizowaną tematyką przekłada się zaś na treść dokumentów planistycznych polskich miast. Rolnictwo, zarówno w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, jak i w strategiach rozwoju miast, jest pomijane lub marginalizowane. Wprawdzie w analizowanych miastach (z wyjątkiem Warszawy i Krakowa) użytki rolne są objęte różnymi formami ochrony, ale nie przekłada się to na działania operacyjne. Tylko w przypadku jednego z omawianych miast, tj. Wrocławia, rolnictwu poświęcono w strategii rozwoju wiele miejsca, snując wizję miasta ogrodu, gdzie użytki rolne i zieleń miejska stanowią istotny element przestrzeni.
Bibliografia
Angotti T. (2015). Urban agriculture: Long-term strategy or impossible dream? Lessons from prospect farm in Brooklyn, New York. Public Health, 129 (4), 336–341. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2014.12.008
Aubry C., Grard B., Koegler M., Lenouvel V. (2017). Climate Innovation Potentials of Urban Agriculture (CIPUrA) – Geographic Pathfinder. EIT Climate KIC report.
Aubry C., Manouchehri N. (2019). Urban agriculture and health: Assessing risks and overseeing practices. Field Actions Science Reports. Special Issue 20, 108–111.
Ayambire R.A., Amponsah O., Peprah C., Takyi S.A. (2019). A review of practices for sustaining urban and peri-urban agriculture: Implications for land use planning in rapidly urbanising Ghanaian cities. Land Use Policy, 84, 260–277. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.03.004
Curry N.R., Reed M., Keech D., Maye D., Kirwan J. (2015). Urban agriculture and the policies of the European Union: The need for renewal. Spanish Journal of Rural Development, 5 (1), 91–106. https://doi.org/10.5261/2014.ESP1.08
Darly S., Torre A. (2011). Land-use conflicts and the sharing of resources between urban and agricultural activities in the Greater Paris region. Results based on information provided by the daily regional press. ERSA conference papers. http://www-sre.wu.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa10/ERSA2010finalpaper1325.pdf (dostęp: 06.12.2021).
Degórska B. (2004). Planowanie terenów otwartych w nowej przestrzeni miejskiej (na przykładzie strefy podmiejskiej Warszawy). W: M. Kistowski (red.). Studia ekologiczno-krajobrazowe w programowaniu rozwoju zrównoważonego. Przegląd polskich doświadczeń u progu integracji z Unią Europejską (s. 141–148). Seria: Problemy Ekologii Krajobrazu, 13. Gdańsk: Uniwersytet Gdański; Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Diamantini C. (2016). Peri-urban agriculture as key driver to sustainability. A planning project in an Alpine city. City Territory and Architecture, 3 (1), 15. https://doi.org/10.1186/s40410-016-0044-y
Duvernoy I., Zambon I., Sateriano A., Salvati L. (2018). Pictures from the other side of the fringe: Urban growth and peri-urban agriculture in a post-industrial city (Toulouse, France). Journal of Rural Studies, 57, 25–35. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.10.007
Ferreira A.J.D., Guilherme R.I.M.M., Ferreira C.S.S., de Oliveira M. de F.M.L. (2018). Urban agriculture, a tool towards more resilient urban communities? Current Opinion in Environmental Science & Health, 5, 93–97. https://doi.org/10.1016/j.coesh.2018.06.004
Gavrilidis A.-A., Popa A.-M., Nita M.-R., Onose D.-A., Badiu D.-L. (2020). Planning the “unknown”: Perception of urban green infrastructure concept in Romania. Urban Forestry & Urban Greening, 51, 126649. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2020.126649
Geszprych M. (2016). Ochrona gruntów rolnych w miastach – analiza aksjologiczno-prawna. W: Z. Cieślak, A. Kosieradzka-Federczyk (red.). Ochrona środowiska a działalność inwestycyjna. Aspekty prawne (s. 85–100). Warszawa: Wyższa Szkoła Informatyki Stosowanej i Zarządzania, Warszawskie Seminarium Aksjologii Administracji.
Giedych R., Latkowska M. (2015). Miejskie ogrody działkowe – przedmiot polskich badań naukowych w odniesieniu do programu COST TU 1201. W: B.J. Gawryszewska (red.). Ogród za oknem. Przyszłość ogrodów działkowych w miastach (s. 71–88). Warszawa: s.n.
Grădinaru S.R., Iojă C.I., Pătru-Stupariu I., Niţă M.R., Gavrilidis A.A., Cârstea E.M. (2013). Land abandonment changes between 2005 and 2008 in Bucharest city. Procedia Technology, 8, 536–539. https://doi.org/10.1016/j.protcy.2013.11.074
Grădinaru S.R., Triboi R., Iojă C.I., Artmann M. (2018). Contribution of agricultural activities to urban sustainability: Insights from pastoral practices in Bucharest and its peri-urban area. Habitat International, 82, 62–71. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2018.09.005
Graefe S., Buerkert A., Schlecht E. (2019). Trends and gaps in scholarly literature on urban and peri-urban agriculture. Nutrient Cycling in Agroecosystems, 115 (2), 143–158. https://doi.org/10.1007/s10705-019-10018-z
Hallett S., Hoagland L., Toner E. (2016). Urban agriculture: Environmental, economic, and social perspectives. W: J. Janick (red.). Horticultural Reviews (s. 65–120), 44. Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781119281269.ch2
Kondracki E. (2015). Rodzinne ogrody działkowe w miastach dzisiaj i jutro – wyzwania i funkcje. W: B.J. Gawryszewska (red.). Ogród za oknem. Przyszłość ogrodów działkowych w miastach (s. 24–32). Warszawa: s.n.
Kromolicka B. (2017). „Konstytucja dla Nauki – Ustawa 2.0” szansą czy zagrożeniem dla rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego? Pedagogika Szkoły Wyższej, 2 (22), 77–90. https://doi.org/10.18276/psw.2017.2-07
Król K., Hernik J. (2020). Crows and ravens as indicators of socioeconomic and cultural changes in urban areas. Sustainability, 12 (24), 10231. https://doi.org/10.3390/su122410231
Krzyk P., Bury K. (2013). Zmiany przeznaczenia użytków rolnych Krakowa w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Problemy Rozwoju Miast, 4, 27–40.
Krzyk P., Tokarczuk T., Heczko-Hyłowa E., Ziobrowski Z. (2013). Obszary rolne jako element struktury przestrzennej miast – problemy planistyczne. Kraków: Instytut Rozwoju Miast.
LeJava J.P., Goonan M.J. (2012). Cultivating urban agriculture: Addressing land use barriers to gardening and farming in cities. Real Estate Law Journal, 41 (2), 216–245.
Lewandowski P. (2019). Proces urbanizacji miast w Polsce a rodzinne ogrody działkowe. Przegląd Budowlany, 90 (9), 83–87.
Lohrberg F., Lička L., Scazzosi L., Timpe A. (red.) (2016). Urban Agriculture Europe. Berlin: Jovis.
Lohrberg F., Timpe A. (2011). Urbane Agrikultur – Neue Formen der Primärproduktion in der Stadt. Planerin Fachzeitschrift für Stadt-, Regional- und Landesplanung, 5 (5), 35–37.
Marraccini E., Debolini M., Moulery M., Abrantes P., Bouchier A., Chery J.P., Napoléone C., Sabbatini T., Sanz Sanz E. (2015). Common features and different trajectories of land cover changes in six Western Mediterranean urban regions. Applied Geography, 62, 347–356. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2015.05.004
Matyka M. (red). (2013). Rolnictwo na obszarach specyficznych. Powszechny Spis Rolny 2010. Warszawa: GUS.
Matysiak I. (2021). Between Passion and Rejection – Attitudes to Farming among Young University Graduates in Rural Areas of Poland. Wieś i Rolnictwo, 1 (190), 75–95. https://doi.org/10.53098/wir012021/04
McEldowney J. (2017). Urban Agriculture in Europe. Patterns, Challenges and Policies. Brussels: European Parliamentary Research Service (EPRS), Members’ Research Service. PE, 614. https://doi.org/10.2861/413185
Mok H.-F., Williamson V.G., Grove J.R., Burry K., Barker S.F., Hamilton A.J. (2014). Strawberry fields forever? Urban agriculture in developed countries: A review. Agronomy for Sustainable Development, 34 (1), 21–43. https://doi.org/10.1007/s13593-013-0156-7
Mougeot L.J.A. (2006). Growing Better Cities: Urban Agriculture for Sustainable Development. Ottawa: International Development Research Centre.
Nadal A., Cerón-Palma I., García-Gómez C., Pérez-Sánchez M., Rodríguez-Labajos B., Cuerva E., Josa A., Rieradevall J. (2018). Social perception of urban agriculture in Latin-America. A case study in Mexican social housing. Land Use Policy, 76, 719–734. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.02.055
Niedzielska E. (2018). Wykorzystanie Google Trends do predykcji stopy zwrotu indeksu WIG20. Ekonomia XXI Wieku, 3 (19), 82–97. https://doi.org/10.15611/e21.2018.3.06
Opitz I., Berges R., Piorr A., Krikser T. (2016). Contributing to food security in urban areas: Differences between urban agriculture and peri-urban agriculture in the Global North. Agriculture and Human Values, 33 (2), 341–358. https://doi.org/10.1007/s10460-015-9610-2
Paddeu F. (2017). Legalising urban agriculture in Detroit: A contested way of planning for decline. Town Planning Review, 88 (1), 109–129. https://doi.org/10.3828/tpr.2017.9
Pearson L.J., Pearson L., Pearson C.J. (2010). Sustainable urban agriculture: Stocktake and opportunities. International Journal of Agricultural Sustainability, 8 (1–2), 7–19. https://doi.org/10.3763/ijas.2009.0468
Pinheiro A., Govind M. (2020). Emerging global trends in urban agriculture research: A scientometric analysis of peer-reviewed journals. Journal of Scientometric Research, 9 (2), 163–173. https://doi.org/10.5530/jscires.9.2.20
Piorr A., Zasada I., Doernberg A., Zoll F., Ramme W. (2018). Research for AGRI Committee – Urban and Peri-urban Agriculture in the EU. Brussels: European Parliament, Policy Department for Structural and Cohesion Policies. https://doi.org/10.2861/953859
Pölling B., Mergenthaler M., Lorleberg W. (2016). Professional urban agriculture and its characteristic business models in Metropolis Ruhr, Germany. Land Use Policy, 58, 366–379. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.05.036
Pölling B., Sroka W., Mergenthaler M. (2017). Success of urban farming’s city-adjustments and business models – Findings from a survey among farmers in Ruhr Metropolis, Germany. Land Use Policy, 69, 372–385. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.09.034
Poulsen M.N., McNab P.R., Clayton M.L., Neff R.A. (2015). A systematic review of urban agriculture and food security impacts in low-income countries. Food Policy, 55, 131–146. https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2015.07.002
Prové C., Dessein J., Krom M. de (2016). Taking context into account in urban agriculture governance: Case studies of Warsaw (Poland) and Ghent (Belgium). Land Use Policy, 56, 16–26. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.04.025
Roszkowska-Mądra B. (2020). Analiza zmian użytkowania gruntów rolnych w Polsce po 1990 roku. W: R. Przygodzka, E. Gruszewska (red.). Instytucjonalne i strukturalne aspekty rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Księga poświęcona pamięci dr. hab. Adama Sadowskiego Profesora Uniwersytetu w Białymstoku (s. 183–199). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Sanyé-Mengual E., Specht K., Krikser T., Vanni C., Pennisi G., Orsini F., Gianquinto G.P. (2018). Social acceptance and perceived ecosystem services of urban agriculture in Southern Europe: The case of Bologna, Italy. PLOS ONE, 13 (9), e0200993. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0200993
Skar S.L.G., Pineda-Martos R., Timpe A., Pölling B., Bohn K., Külvik M., Delgado C., Pedras
C.M.G., Paço T.A., C´ujić M., Tzortzakis N., Chrysargyris A., Peticila A., Alencikiene G., Monsees H., Junge R. (2020). Urban agriculture as a keystone contribution towards securing sustainable and healthy development for cities in the future. Blue-Green Systems, 2 (1), 1–27. https://doi.org/10.2166/bgs.2019.931
Specht K., Sanyé-Mengual E. (2017). Risks in urban rooftop agriculture: Assessing stakeholders’ perceptions to ensure efficient policymaking. Environmental Science & Policy, 69, 13–21. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2016.12.001
Specht K., Weith T., Swoboda K., Siebert R. (2016). Socially acceptable urban agriculture businesses. Agronomy for Sustainable Development, 36 (1), 1–14. https://doi.org/10.1007/s13593-016-0355-0
Sroka W. (2018a). Perception of benefits of urban and peri-urban agriculture – A study in Polish metropolitan areas. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, XX (6), 236–242. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7767
Sroka W. (2018b). Conversion of agricultural land to non-agricultural purposes in selected Polish metropolitan areas. Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 17 (2), 97–107. https://doi.org/10.22630/ASPE.2018.17.2.25
Sroka W. (2014). Definicje oraz formy miejskiej agrokultury – przyczynek do dyskusji. Wieś i Rolnictwo, 3 (164), 85–103.
Sroka W. (2013). Rolnictwo i gospodarstwa rolne w miastach – znaczenie i zakres zjawiska. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 15 (3), 323–327.
Sroka W., Bojarszczuk J., Satoła Ł., Szczepańska B., Sulewski P., Lisek S., Luty L., Zioło M. (2021). Understanding residents’ acceptance of professional urban and peri-urban farming: A socio-economic study in Polish metropolitan areas. Land Use Policy, 109 (20), 105599. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105599
Sroka W., Mikołajczyk J., Wojewodzic T., Kwoczyńska B. (2018). Agricultural land vs. urbanisation in chosen Polish metropolitan areas: A spatial analysis based on regression trees. Sustainability, 10 (3), 837. https://doi.org/10.3390/su10030837
Sroka W., Musiał W. (2016). Rolnictwo i gospodarstwa rolne na obszarach miejskich i podmiejskich – konceptualizacja oraz przesłanki rozwoju. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis. Oeconomica, 329 (84) 3, 123–134. https://doi.org/10.21005/oe.2016.84.3.12
Sroka W., Pölling B., Wojewodzic T., Strus M., Stolarczyk P., Podlinska O. (2019). Determinants of farmland abandonment in selected metropolitan areas of Poland: A spatial analysis on the basis of regression trees and interviews with experts. Sustainability, 11 (11), 3071. https://doi.org/10.3390/su11113071
Szalók M., Bende Cs., Kozina J. (red.) (2019). Participatory urban agriculture governance plan for fighting social exclusion in the Danube Region. Székesfehérvár: Central Transdanubian Regional Innovation Agency. http://www.interreg-danube.eu/uploads/media/approved_project_output/0001/29/7951bad5c888f772c6881fcf11713c3349b7d14b.pdf (dostęp: 06.12.2021).
Szkup R. (2013). Użytkowanie rodzinnych ogrodów działkowych (ROD) przez społeczność wielkomiejską. Przykład Łodzi. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Szulczewska B., Bruszewska K., Cieszewska A., Giedych R., Maksymiuk G., Pirowski A. (2012). Rolnictwo miejskie – niechciane dziedzictwo czy szansa na nową jakość krajobrazu. Problemy Ekologii Krajobrazu, 32, 79–88.
Tian X., Geng Y., Sarkis J., Zhong S. (2018). Trends and features of embodied flows associated with international trade based on bibliometric analysis. Resources, Conservation and Recycling, 131, 148–157. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2018.01.002
Van Tuijl E., Hospers G.J., Van Den Berg L. (2018). Opportunities and challenges of urban agriculture for sustainable city development. European Spatial Research and Policy, 25 (2), 5–22. https://doi.org/10.18778/1231-1952.25.2.01
Zasada I. (2011). Multifunctional peri-urban agriculture – A review of societal demands and the provision of goods and services by farming. Land Use Policy, 28 (4), 639–648. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2011.01.008
Zasada I., Schmutz U., Wascher D., Kneafsey M., Corsi S., Mazzocchi C., Piorr A. (2019). Food beyond the city – Analysing foodsheds and self-sufficiency for different food system scenarios in European metropolitan regions. City Culture and Society, 16, 25–35. https://doi.org/10.1016/j.ccs.2017.06.002
Zhong Q., Wang L., Cui S. (2021). Urban food systems: A bibliometric review from 1991 to 2020. Foods, 10 (3), 662. https://doi.org/10.3390/foods10030662
Akty prawne
Strategia Wrocław (2019). Przedsiębiorczy Wrocław 2030. Uchwała nr XV/416/19 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 21 listopada 2019 r.
SUiKZP (2019a). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gdyni. Kierunki zagospodarowania przestrzennego zatwierdzone Uchwałą nr XI/342/19 Rady Miasta Gdyni z dnia 28 sierpnia 2019 r.
SUiKZP (2019b). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lublin. Część II – kierunki. Uchwała nr 283/VIII/2019 Rady Miasta Lublin z dnia 1 lipca 2019 r.
SUiKZP (2018a). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta stołecznego Warszawy ze zmianami. Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr LXII/1667/2018 Rady m.st. Warszawy z dnia 1 marca 2018 r.
SUiKZP (2018b). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Sopotu. Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXIX/522/2018 Rady Miasta Sopotu z dnia 26 marca 2018 r.
SUiKZP (2018c). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska. Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr LI/1506/18 Rady Miasta Gdańska z dnia 23 kwietnia 2018 r., zmienionej Uchwałą Nr XII/218/19 z dnia 27 czerwca 2019 r.
SUiKZP (2018d). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia. Załącznik Nr 1 do uchwały Nr L/1177/18 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 11 stycznia 2018 r.
SUiKZP (2014a). Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Krakowa. Tom II – Zasady i kierunki. Załącznik nr 4 do Uchwały nr CXII/1700/14 Rady miasta Krakowa z dnia 9 lipca 2014 r.
SUiKZP (2014b). Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania. Tom II – kierunki. Uchwała nr LXXII/1137/VI/2014 z 23 września 2014 r.
