Zacieśnianie czy rozrywanie immanentnej ramy? Polski katolicyzm wobec epidemii koronawirusa
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2020.3.188/08Słowa kluczowe:
katolicyzm, COVID-19, religijnośćAbstrakt
W artykule tym analizuję zmianę wewnętrznej dynamiki katolicyzmu w okresie pandemii. W pierwszej części prezentuję dynamikę instytucjonalnych działań wywołanych poczuciem zagrożenia przez COVID-19. Następnie charakteryzuję dynamizm polskiego katolicyzmu, uwypuklając jego 1) takie cechy jak: masowość, przenikanie się parafii oraz społeczności lokalnej na wsi, rolę małych grup duszpasterskich; 2) kierunki przemian, takie jak: erozja wspólnotowych rytuałów, instytucjonalnego wysycenia, zerwania ciągłości socjalizacji religijnej, spadku zaufania do katolicyzmu; 3) czynniki socjalizacji religijnej, takie jak rodzina oraz media. Analiza dostępnych danych empirycznych prowadzi mnie do wniosku, że epidemia nałożyła na polski katolicyzm swoistą formę, która ograniczyła zasięg interakcji i praktyk zbiorowych oraz wzmacnia obserwowany przynajmniej od dwóch dekad proces słabnięcia religijnych praktyk zbiorowych oraz więzi z parafią. Jednocześnie epidemia wzmacnia proces dyferencjacji oraz kluczowe dla polskiego katolicyzmu powiązanie więzi rodzinnych i religijności.
Bibliografia
Archer M. (1995). Realist Social Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Archer M. (1988). Culture and Agency. The Place of Culture in Social Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Archer M. (2000). Being Human: The Problem of Agency. Cambridge: Cambridge University Press.
Baker J.O., Perry S.L., Whitehead A.L. (2020). Crusading for moral authority: Christian nationalism and opposition to science. Sociological Forum, DOI: 10.1111/socf.12619.
Bieńkuńska A., Piasecki, T. (2020). Religijność a dobrobyt subiektywny na podstawie Badania spójności społecznej z 2018 r. W: P. Ciecieląg (red.). Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 (s. 359–371). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Boguszewski R. (2013). Komunikat z badań: Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, BS/33. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Bożewicz M. (2020a). Komunikat z badań: Religijność Polaków w ostatnich 20 latach. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Bożewicz M. (2020b). Wpływ pandemii na religijność Polaków. Komunikat CBOS 74/2020. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Czapiński J. (2015). Indywidualna jakość i styl życia. W: J. Czapiński, T. Panek (red.). Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków (s. 183–313). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
Dekret (2020). Dekret Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów W czasie Covid-19 z dnia 21 marca 2020 r., https://episkopat.pl/watykan-o-celebrowaniu-wielkanocy-w-czasie-epidemii-2/ (dostęp: 1.07.2020).
Feliksiak M. (2017). Komunikat z badań: Sens życia – wczoraj i dziś. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Feliksiak M. (2019). Więzi rodzinne. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Frątczak E., Sikorska I. (2009). Changing Attitudes and Behaviour Concerning Contraception and Abortion in Poland. Studia Demograficzne, 156, 73–114.
Głowacki A. (2018). Komunikat z badań: Wielkanoc 2018. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Grabowska G., Gwiazda M. (2019). Młodzież 2018. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
GUS (2025). Budżet czasu ludności 2013. Część I. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Hill T.D., Gonzalez K., Burdette A.M. (2020). The blood of Christ compels them: State religiosity and state population mobility during the coronavirus (covid-19) pandemic. Journal of Religion and Health, https://doi.org/10.1007/s10943-020-01058-9.
Hipsz N. (2013). Komunikat z badań: Społeczne oceny alternatyw życia małżeńskiego. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej.
Komunikat (2020a). Komunikat Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski z dnia 13 marca 2020 r., https://episkopat.pl/przewodniczacy-episkopatu-stosujmy-sie-rozporzadzenia-organow-panstwowych-by-na-mszy-sw-w-kosciolach-przebywalo-do-50-osob-2/ (dostęp: 26.08.2020).
Komunikat (2020b). Komunikat Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie dyspens od udziału w niedzielnych mszach świętych z dnia 27 maja 2020 r., https://episkopat.pl/komunikat-przewodniczacego-konferencji-episkopatu-polski-ws-dyspens-od-udzialu-w-niedzielnych-mszach-swietych/ (dostęp: 1.07.2020).
Komunikat (2020c). Komunikat Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów KEP Praktyka pierwszych piątków i pierwszych sobót miesiąca w okresie epidemii z dnia 2 kwietnia 2020 r., https://episkopat.pl/komunikat-komisji-ds-kultu-bozego-i-dyscypliny-sakramentow-kep-praktyka-pierwszych-piatkow-i-pierwszych-sobot-miesiaca-w-okresie-epidemii/ (dostęp: 1.07.2020).
Konstytucja (1997). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.
List (2020a). List Przewodniczącego KEP do Premiera o proporcjonalne kryterium ustalania liczby wiernych w kościele z dnia 15 kwietnia 2020 r., https://episkopat.pl/przewodniczacy-kep-apeluje-o-proporcjonalne-kryterium-ustalania-liczby-wiernych-w-kosciele-2/ (dostęp: 1.07.2020).
List (2020b). List bp. Romualda Kamińskiego do pracowników służby zdrowia z dnia 16 marca 2020 r., https://episkopat.pl/list-bp-romualda-kaminskiego-do-pracownikow-ochrony-zdrowia/ (dostęp: 1.07.2020).
Mariański J. (1983). Religijność ludowa na wsi. W: W. Piwowarski (red.), Wprowadzenie. Religijność ludowa. Ciągłość i zmiana (s. 241–280). Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej.
McDaniel E.L., Nooruddin I., Shortle A.F. (2011). Divine boundaries: How religion shapes citizens’ attitudes toward immigrants. American Politics Research, 39 (1), 205–233.
Mielicka-Pawłowska H., Kochanowski J. (2014). Religioeses Brauchtum der Polen. W: E. Firlit, M. Hainz, M. Libiszowska-Zoltkowska, G. Pickel, D. Pollack (red.). Zwischen Saekularisierung und religioeser Vitalisierung. Religiositaet in Deutschland und Polen im Vergleich (s. 257–270). Wiesbaden: Springer.
Nota (2020). Nota Komisji Nauki Wiary Konfrencji Episkopatu Polski w związku z pandemią koronawirusa z dnia 1 kwietnia 2020 r., https://episkopat.pl/nota-komisji-nauki-wiary-konferencji-episkopatu-polski-w-zwiazku-z-pandemia-koronawirusa/ (dostęp: 1.07.2020).
Orędzie (2020a). Orędzie telewizyjne Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski z dnia 14 marca 2020 r., https://episkopat.pl/abp-gadecki-zachecam-do-korzystania-z-dyspensy-od-uczestnictwa-w-niedzielnej-mszy-sw-2/ (dostęp: 26.08.2020).
Orędzie (2020b). Orędzie telewizyjne Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski z dnia 4 kwietnia 2020 r., https://episkopat.pl/oredzie-telewizyjne-przewodniczacego-konferencji-episkopatu-polski-4-kwietnia-2020-r/ (dostęp: 1.07.2020).
Oświadczenie (2020). Oświadczenie Rady ds. Społecznych Konferencji Episkopatu Polski: Czas odpowiedzialności, solidarności, sprawiedliwości z dnia 26 marca 2020, https://episkopat.pl/rada-ds-spolecznych-episkopatu-o-potrzebie-odpowiedzialnosci-solidarnosci-i-sprawiedliwosci-2/ (dostęp: 1.07.2020).
Perry S.L., Whitehead A.L., Joshua B., Grubbs J.B. (2020). Culture wars and COVID-19 conduct: Christian nationalism, religiosity, and Americans’ behavior during the coronavirus pandemic. Journal for the Scientific Study of Religion, https://doi.org/10.1111/jssr.12677.
Pew Research Center (2018). The Age Gap in Religion Around the World, https://www.pewforum.org/2018/06/13/the-age-gap-in-religion-around-the-world/ (dostęp: 18.06.2020).
Rosta G. (2014). Religiosität und politische Präferenzen – Polen und Deutschland. W: M. Hainz (red.). Zwischen Säkularisierung und religiöser Vitalisierung. Religiosität in Deutschland und Polen im Vergleich (s. 135–146). Wiesbaden: Springer.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia (2020a). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego, Dz.U. z 13 marca 2020 r. poz. 433.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia (2020b). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz.U. z 24 marca 2020 poz. 522.
Rozporządzenie Rady Ministrów (2020). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz.U. z dnia 19 kwietnia 2020 r. poz. 697.
Sadłoń W. (2014a), Religijny kapitał społeczny. Kapitał społeczny a Kościół katolicki w społecznościach lokalnych w Polsce, Saarbrücken: Wydawnictwo Bezkresy Wiedzy.
Sadłoń W. (2014b). Kościelny trzeci sektor w Polsce oraz działalność charytatywna. W: P. Ciecieląg i in. (red.). Kościół katolicki w Polsce 1991–2011. Rocznik statystyczny (s. 208–219). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Sadłoń W. (2016a). Zwischen Volksreligiosität und Gemeinnütziger Tätigkeit. Die Aktuelle Diskussion um die Finanzierung der Kirche in Polen. W: K. Abmeier (red.). Geld, Gott und Glaubwürdigkeit (s. 155–164). Paderborn: Ferdinand Schöningh Verlag
Sadłoń W. (2016b). Differentiation, Polarization and Religious Change in Poland. The Religious Studies Review, 262 (4), 25–42.
Sadłoń W. (2016c). Kult Matki Bożej i Nabożeństwo Fatimskie w parafiach katolickich w Polsce. Raport z badania. Salvatoris Mater, 18 (1), 454–479.
Sadłoń W. (2019). Ciągłość i zmiana wiejskich parafii katolickich. W: M. Halamska, M. Stany, J. Wilkin (red.). Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi, tom 1 (s. 351–387). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Sadłoń W. (2020). Students’ religiosity in their own assessment. W: S. Zaręba, M. Zarzecki (red.). Between Construction and Deconstruction of the Universes of Meaning. Research into the Religiosity of Academic Youth in the Years 1988–1998–2005–2017 (s. 125–146). Berlin: Peter Lang.
Sadłoń W. i in. (2019). Czas wolny w życiu Polaków a świętowanie niedzieli. Analiza wyników badań. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, http://iskk.pl/images/stories/Instytut/dokumenty/Niedziela_raport_07.10_14.00.pdf (dostęp: 18.06.2020).
Sadłoń W., Kazanecka M. (2016). Podmioty wyznaniowe prowadzące działalność o charakterze pożytku publicznego. W: Sektor non-profit w 2014 r. (s. 148–161). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Sadłoń W., Organek L. (2019). Annuarium Statisticum Ecclesaie in Polonia AD 2019, http://iskk.pl/images/stories/Instytut/dokumenty/Annuarium_Statisticum_2019.pdf (dostęp: 18.06.2020).
Sobestjański K., Bieńkuńska A. (2017). Wartości i postawy wobec wybranych zachowań w przestrzeni społecznej. W: A. Bieńkuńska, T. Piasecki (red.) Jakość życia w Polsce w 2015 r. Wyniki badania spójności społecznej (s. 91–112). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Sroczyńska M. (2013). Rytuały w młodzieżowym świecie. Studium socjologiczne. Kraków: Wydawnictwo Fall.
Szlachetka W. (2012). Fenomen Szkół Nowej Ewangelizacji. Kraków: Nomos.
Świątkiewicz W. (2013). Między rodziną a życiem publicznym – ciągłość i zmiana orientacji na wartości. W: L. Adamczuk, E. Firlit, W. Zdaniewicz (red.). Postawy społeczno-religijne Polaków 1991–2012 (s. 185–206). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.
Taylor Ch. (2007). A Secular Age. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press.
Wskazania (2020). Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dla biskupów odnośnie do sprawowania czynności liturgicznych w najbliższych tygodniach z dnia 21 marca 2020 r., https://episkopat.pl/prezydium-episkopatu-przypominamy-o-koniecznosci-udzielenia-kolejnej-dyspensy-2/ (dostęp: 1.07.2020).
Zaręba S. (2006). Instytucjonalne i pozainstytucjonalne formy przekazu treści religijnych. W: W. Zdaniewicz, S. Zaręba (red.). Młodzież Warszawy – pokolenie pontyfikatu Jana Pawła II (s. 245–260). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.
