Wielowymiarowa analiza kondycji finansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2007–2011

Abstrakt

Głównym celem artykułu była ocena kondycji finansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2007-2011. W pracy wykorzystano wskaźniki finansowe publikowane przez Ministerstwo Finansów oraz dane z Banku Danych Lokalnych GUS. W ocenie efektywności finansowej gmin wiejskich zastosowano narzędzia analizy wskaźnikowej oraz metodę Technique for Order Preference by Similarity to an Ideal Solution (TOPSIS). Wyznaczone na podstawie tej metody wartości cechy syntetycznej posłużyły do wyodrębnienia i charakterystyki czterech klas typologicznych gmin wiejskich. Ponadto dokonano porównania kondycji finansowej gmin wiejskich w stosunku do gmin miejskich i miejsko-wiejskich. W analizie uwarunkowań kondycji finansowej gmin wiejskich zastosowano również model logitowy kategorii uporządkowanych. Przeprowadzone badania wykazały, że średnia syntetyczna miara oceny kondycji finansowej nie różnicowała znacząco gmin według typów, jednak wskazywała na nieznaczne pogorszenie tej oceny w 2011 roku w stosunku do 2007 roku. Analiza syntetycznych ocen relacji budżetowych, wskaźników na mieszkańca i zadłużenia pozwoliła na wskazanie specyficznych uwarunkowań gmin wiejskich na tle pozostałych typów gmin. Cechowała je bowiem znacznie niższa niż w pozostałych typach gmin samodzielność finansowa, przy jednoczesnym wypracowywaniu nadwyżki budżetowej, wyższy poziom transferów bieżących na mieszkańca, niższy udział zobowiązań w dochodach ogółem oraz niższe obciążenie dochodów własnych wydatkami na obsługę zadłużenia. Gminy wiejskie o najlepszej i najgorszej kondycji finansowej stanowiły po około 15% gmin. Niskim i średnim poziomem kondycji finansowej cechowało się w 2011 roku odpowiednio 34% i 32% gmin. Parametry opracowanego modelu logitowego wskazały, że na każdym poziomie kondycji finansowej istotnymi czynnikami ją warunkującymi były: zdolność kreowania dochodów, polityka wydatkowa i zadłużeniowa, źródła finansowania oświaty, wielkość gminy, skala bezrobocia oraz procesy migracyjne.