Wielowymiarowa analiza kondycji finansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2007–2011
Słowa kluczowe:
kondycja finansowa, gminy wiejskie, TOPSIS, analiza logitowaAbstrakt
Głównym celem artykułu była ocena kondycji finansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2007-2011. W pracy wykorzystano wskaźniki finansowe publikowane przez Ministerstwo Finansów oraz dane z Banku Danych Lokalnych GUS. W ocenie efektywności finansowej gmin wiejskich zastosowano narzędzia analizy wskaźnikowej oraz metodę Technique for Order Preference by Similarity to an Ideal Solution (TOPSIS). Wyznaczone na podstawie tej metody wartości cechy syntetycznej posłużyły do wyodrębnienia i charakterystyki czterech klas typologicznych gmin wiejskich. Ponadto dokonano porównania kondycji finansowej gmin wiejskich w stosunku do gmin miejskich i miejsko-wiejskich. W analizie uwarunkowań kondycji finansowej gmin wiejskich zastosowano również model logitowy kategorii uporządkowanych. Przeprowadzone badania wykazały, że średnia syntetyczna miara oceny kondycji finansowej nie różnicowała znacząco gmin według typów, jednak wskazywała na nieznaczne pogorszenie tej oceny w 2011 roku w stosunku do 2007 roku. Analiza syntetycznych ocen relacji budżetowych, wskaźników na mieszkańca i zadłużenia pozwoliła na wskazanie specyficznych uwarunkowań gmin wiejskich na tle pozostałych typów gmin. Cechowała je bowiem znacznie niższa niż w pozostałych typach gmin samodzielność finansowa, przy jednoczesnym wypracowywaniu nadwyżki budżetowej, wyższy poziom transferów bieżących na mieszkańca, niższy udział zobowiązań w dochodach ogółem oraz niższe obciążenie dochodów własnych wydatkami na obsługę zadłużenia. Gminy wiejskie o najlepszej i najgorszej kondycji finansowej stanowiły po około 15% gmin. Niskim i średnim poziomem kondycji finansowej cechowało się w 2011 roku odpowiednio 34% i 32% gmin. Parametry opracowanego modelu logitowego wskazały, że na każdym poziomie kondycji finansowej istotnymi czynnikami ją warunkującymi były: zdolność kreowania dochodów, polityka wydatkowa i zadłużeniowa, źródła finansowania oświaty, wielkość gminy, skala bezrobocia oraz procesy migracyjne.Bibliografia
Bański J., Czapiewski K.Ł. 2008: Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich. Ekspertyza, Zespół Badań Obszarów Wiejskich, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Becker A., Becker J. 2009: Zastosowanie metody granicznej analizy danych do oceny gospodarowania województw Polski. [w:] Studia i materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą, J. Wątróbski (red.). PSZW, Bydgoszcz.
Denek E., Sobiech J., Wolniak J. 2001: Finanse publiczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Diakoulaki D., Mavrotas G., Papayannakis L. 1995: Determining objective weights in multiple criteria problems: The critic method. Computers & Operations Research nr 27, s. 963–973.
Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. 2004: Analiza finansowa w jednostkach samorządu terytorialnego. Wyd. Municipium, Warszawa.
Gruszczyński M. (red.) 2010: Mikroekonometria. Modele i metody analizy danych indywidualnych. Oficyna Wolters Kluwer Business, Warszawa.
Hilbe J.M. 2009: Logistic Regression Models. Chapman & Hall/CRC Press, Boca Raton. http://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGWiRL/Projekty/Ekspertyza_obszary_sukcesu.pdf
Hwang C.L., Yoon K. 1981: Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications. Springer, Berlin.
Jastrzębska M. 2009: Zarządzanie długiem jednostek samorządu terytorialnego. Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Klimek E. 2005: Kształtowanie się wydatków inwestycyjnych w gminach województwa zachodniopomorskiego w latach 1999–2002. [w:] Rozwój oraz polityka regionalna i lokalna w Polsce, J. Kaja, K. Piech (red.). SGH, Warszawa.
Łuczak A., Wysocki F. 2005: Zastosowanie metod klasyfikacji typologicznej i planowania scenariuszowego do programowania rozwoju obszarów wiejskich. Wydawnictwo AR w Poznaniu, Poznań.
Maddala G.S. 2006: Ekonometria. PWN, Warszawa.
Majchrzak A. 2012: Czynniki warunkujące kondycję finansową gmin województwa wielkopolskiego. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (maszynopis pracy doktorskiej, s. 30).
McFadden D.L. 1974: Conditional Logit Analysis of Qualitative Choice Behavior. [in:] Frontiers of Econometrics, P. Zarembka (ed.). Academic Press, New York, NY.
McKelvey, R., Zavoina, W. 1975: A Statistical model for the analysis of ordinal level dependent variables. Journal of Mathematical Sociology nr 4.
Miszczuk M. 2004: Czynniki różnicujące potencjał finansowy gmin – próba typologii na przykładzie województwa lubelskiego. [w] Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i w praktyce, E. Sobczak (red.). Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1023.
Ossowska L., Ziemińska A. 2010: Kondycja finansowa gmin wiejskich i miejsko-wiejskich województwa pomorskiego. Journal of Agribusiness and Rural Development, nr 4 (18), s. 73–85.
Pankau E. 2005: Problemy związane z finansowaniem samorządów w Polsce. [w:] Rozwój oraz polityka regionalna i lokalna w Polsce, J. Kaja, K. Piech (red.). SGH, Warszawa.
Satoła Ł. 2010: Ocena sytuacji finansowej gmin wiejskich w Polsce w latach 2006–2008. Oeconomia nr 9 (2), s. 199–210.
Standar A., Średzińska J. 2008: Zróżnicowanie kondycji finansowej gmin województwa wielkopolskiego. Journal of Agribusiness and Rural Development nr 4 (10), s. 135–145.
Ślusarz G. 2005: Studium społeczno-ekonomicznych uwarunkowań rozwoju obszarów wiejskich w świetle zagrożenia marginalizacją na przykładzie województwa podkarpackiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2003 r. nr 203, poz. 1966).
Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1241, art. 170).
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. nr 16 poz. 95, tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591).
Wang Y.-M., Luo Y. 2010: Integration of correlations with standard deviations for determining attribute weights in multiple attribute decision making. Mathematical and Computer Modelling nr 51 (1–2).
Wiśniewski M. 2011: Ocena zdolności kredytowej gminy. Difin, Warszawa.
Wysocki F. 2010: Metody taksonomiczne w rozpoznawaniu typów ekonomicznych rolnictwa i obszarów wiejskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań.
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Bank Danych Lokalnych. GUS. http://www.stat.gov.pl/bdl/html/indeks.html
Interpretacja wskaźników finansowych w analizach finansowych samorządów, Raport specjalny, 2010: Fitch Ratings. http://www.fitchpolska.com.pl/reports/ipf_-wskazniki.pdf?rep=7775
Nadwyżka operacyjna w jednostkach samorządu terytorialnego w latach 2008–2010, 2011: Ministerstwo Finansów, Warszawa http://www.mf.gov.pl/_files_/finanse_samorzadow/opracowania/nadwyzkaoperacyjna2008-2010.pdf
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach 2007–2009, 2010: Ministerstwo Finansów, Warszawa.
http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/1089049/4i-ii_wsk2007-2009opis.pdf
Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach 2009–2011, 2012: Ministerstwo Finansów, Warszawa. http://www.finanse.mf.gov.pl/budzet-panstwa/finanse-samorzadow/opracowania/-/asset_publisher/v3Cc/content/wskazniki-do-oceny-sytuacji-finansowej-jednostek-samorzadu-terytorialnego-w-latach-2009-2011?redirect=htt
Metodologia rankingu gmin Małopolski 2012. http://www.mistia.org.pl/pliki/1347299291_Metodologia%20Rankingu_2012.pdf
Zdolność kredytowa to nie sztywne wskaźniki zadłużenia, Raport specjalny, E2006: Fitch Ratings. http://www.fitchpolska.com.pl/reports/Polish_municipaliites2006-10-27pl.pdf?rep=6630
