Koncepcja smart villages – czy to kolejny etap odnowy wsi?
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir032023/09Słowa kluczowe:
smart villages, odnowa wsi, społeczność lokalna, wieś, rozwój lokalny, PolskaAbstrakt
Program odnowy wsi i idea smart villages to koncepcje przyjęte w Unii Europejskiej, które promują przedsięwzięcia mające na celu poprawę warunków życia mieszkańców wsi. Oba programy wzbudziły zainteresowanie nie tylko u przedstawicieli władz samorządowych, lecz także wśród liderów wiejskich. O ile znany już od 20 lat program odnowy wsi pozwala spojrzeć z perspektywy czasu na zrealizowane przedsięwzięcia i stojące wyzwania, o tyle koncepcja smart villages jest nowym rozwiązaniem i ciągle nie wiadomo, w czym się sprawdzi i jakie będą jej efekty. W artykule dokonano charakterystyki obu koncepcji wraz ze wskazaniem ich podobieństw i różnic. Ponadto podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy koncepcja rozwoju obszarów wiejskich smart villages jest kontynuacją programu odnowy wsi, czy też zupełnie nowym rozwiązaniem na rzecz poprawy jakości życia na wsi. Przeprowadzona analiza porównawcza pozwoliła na wyłonienie wspólnych cech obu programów, do których należą m.in.: aktywizacja lokalnej społeczności, uwzględnianie lokalnych uwarunkowań i zasobów, realizacja przedsięwzięć zarówno infrastrukturalnych, jak i społecznych. Sformułowano również rekomendacje dla dalszego rozwoju smart villages.
Bibliografia
Adamowicz M., Zwolińska-Ligaj M. (2020). The “smart village” as a way to achieve sustainable development in rural areas of Poland. Sustainability, 12 (16), 6503. DOI: https://doi.org/10.3390/su12166503
Bański J., Czapiewski K. (2016). Funkcje gospodarcze. W: J. Bański (red.). Atlas obszarów wiejskich w Polsce. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Blakely E.J., Bradshaw T.K. (2002). Planning Local Economic Development: Theory and Practice. Wydanie 3. Thousand Oaks: Sage Publications.
Błąd M. (2007). Kilka refleksji na temat odnowy wsi. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie (s. 105–112). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Buitrón A. (1961). Community development in theory and practice. Community Development Bulletin, 12 (2), 61–67.
Czapiewska G. (2011). Odnowa wsi szansą na rozwój peryferyjnych obszarów wiejskich Pomorza. Barometr Regionalny, 3 (25), 85–94. DOI: https://doi.org/10.56583/br.1324
EC [European Commission] (2017). EU Action for Smart Villages. https://ec.europa.eu/enrd/news-events/news/eu-action-smart-villages_en.html (dostęp: 20.03.2023).
EC (2016). The Cork Declaration 2.0. “A Better Life in Rural Areas”. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://enrd.ec.europa.eu/sites/default/files/cork-declaration_en.pdf (dostęp: 20.03.2023).
Gevelt T. van, Holmes J. (2015). A vision for smart villages. Briefing, 5. https://e4sv.org/wp-content/uploads/2015/08/05-Brief.pdf (dostęp: 20.03.2023).
Głaz M., Hasiński W. (2010). Odnowa wsi dolnośląskiej – pierwsze doświadczenia wdrażania Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013. Studia Obszarów Wiejskich, 24, 174–185.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2022). Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2022 r. Seria: Analizy statystyczne. Warszawa: GUS; Szczecin: Urząd Statystyczny w Szczecinie. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/nauka-i-technika-spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne/spoleczenstwo-informacyjne-w-polsce-w-2022-roku,1,16.html (dostęp: 26.01.2023).
GUS (2017). Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2017. Warszawa: GUS. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2017,2,17.html (dostęp: 3.02.2023).
Heffner K. (2007). Fundamenty procesu przemian aktywizacyjnych na obszarach wiejskich. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie (s. 51–66). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Heffner K., Latocha A. (2021). Depopulacja i zanikające wsie w strukturze obszarów wiejskich pogranicza polsko-czeskiego. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 55, 67–89. DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2021.55.06
Idziak W., Wilczyński R. (2013). Odnowa wsi. Przestrzeń, ludzie, działania. Warszawa: Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA.
Kaleta A. (2007). Odnowa wsi z perspektywy historycznej. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie (s. 77–86). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Kalinowski S. (2015). Poziom życia ludności wiejskiej o niepewnych dochodach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kalinowski S., Komorowski Ł., Rosa A. (2021). Koncepcja smart villages. Przykłady z Polski. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. DOI: https://doi.org/10.53098/9788389900623
Kamiński R. (2011). Oddolnie czy odgórnie – jak program Leader wpływa na społeczności wiejskie? W: I. Bukraba-Rylska (red.). Między interwencją a interakcją. Lokalne grupy działania w społecznościach wiejskich (s. 65–93). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kamiński R. (2008). Aktywność społeczności wiejskich. Lokalne inicjatywy organizacji pozarządowych. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
KE [Komisja Europejska] (2010). Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. KOM(2010) 2020 wersja ostateczna. https://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf (dostęp: 31.05.2023).
Kłodziński M. (2007). Program odnowy wsi a jej kapitał ludzki, społeczny i kulturowy. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Kłodziński M. (2006). Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast. Seria: Problemy Rozwoju Wsi i Rolnictwa. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Kłodziński M. (2003). Jak aktywizować gminę wiejską? W: M. Kłodziński, W. Dzun (red.). Aktywizacja wiejskich obszarów problemowych (s. 17–32). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Komorowski Ł. (2022). Smart initiatives in a suburban community: An example from the Holy Cross Mountains in Poland. Mountain Research and Development, 42 (1), D1–D9. DOI: https://doi.org/10.1659/MRD-JOURNAL-D-21-00037.1
Komorowski Ł., Stanny M. (2020). Smart villages: Where can they happen? Land, 9 (5), 151, 12. DOI: https://doi.org/10.3390/land9050151
Milczarek-Andrzejewska D., Zawalińska K., Czarnecki A. (2018). Land-use conflicts and the Common Agricultural Policy: Evidence from Poland. Land Use Policy, 73, 423–433. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.02.016
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2022). Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027. https://www.gov.pl/web/wprpo2020/zatwierdzony-przez-komisje-europejska-plan-strategiczny-dla-wspolnej-polityki-rolnej-na-lata-2023-2027 (dostęp: 20.02.2023).
MRiRW (2004). Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004–2006”. Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 września 2004 r. (poz. 2032).
Musiał W. (2007). Dezagraryzacja polskiej wsi – problemy ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. Wieś i Rolnictwo, 3, 29–44.
Niedźwiecka-Filipiak I. (2007). Idealny projekt odnowy wsi w praktyce. VI Europejski Kongres Odnowy Wsi w Kamieniu Śląskim. Materiały konferencyjne. http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/WROW/ODNOWA_WSI_DLS/prezentacje/irena.pdf (dostęp: 26.02.2023).
Pérez-delHoyo R., Mora H. (2019). Toward a new sustainable development model for smart villages. W: A. Visvizi, M.D. Lytras, G. Mudri (red.). Smart Villages in the EU and Beyond (s. 49–62). Bingley: Emerald Publishing. DOI: https://doi.org/10.1108/978-1-78769-845-120191005
Prus P. (2008). Współczesne problemy rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce. Problemy Rolnictwa Światowego, 5 (20), 1–11. DOI: https://doi.org/10.22630/PRS.2008.5.73
Rosner A. (2016). Współczesne procesy zmian zaludnienia obszarów wiejskich w Polsce. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 167, 232–249.
Rydz E. (2009). Wpływ programów odnowy wsi na aktywizację społeczności lokalnych w województwie pomorskim. W: B. Domański, W. Kurek (red.). Gospodarka i przestrzeń. Prace dedykowane profesor Danucie Ptaszyckiej-Jackowskiej (s. 263–281). Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. (2023). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap IV. Dekada przemian społeczno-gospodarczych. Warszawa: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. DOI: https://doi.org/10.53098/9788389900647MROWIV
Stanny M., Strzelecki P. (2020). Ludność wiejska. W: J. Wilkin, A. Hałasiewicz (red.). Polska wieś 2020. Raport o stanie wsi (s. 31–51). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Śleszyński P. (2018). Społeczno-ekonomiczne skutki chaosu przestrzennego dla osadnictwa i struktury funkcjonalnej terenów. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 182, 29–80.
Świgost A., Mucha A., Sykała Ł. (2017). Odnowa wsi w województwie małopolskim. Aktorzy i kierunki działań. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 39, 201–216.
UKE [Urząd Komunikacji Elektronicznej] (2019). MapBook. https://mapbook.uke.gov.pl/ (dostęp: 5.03.2023).
Wilczyński R. (2003). Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Poznań: Fundacja Fundusz Współpracy – Program Agro-Info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddział w Poznaniu.
Wilkin J., Hałasiewicz A. (red.) (2022). Polska wieś 2022. Raport o stanie wsi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wolski O. (2017). Odnowa wsi jako przedmiot badań. Ewolucja i systematyzacja pojęcia. Wieś i Rolnictwo, 2 (175), 119–145. DOI: https://doi.org/10.53098/wir022017/06
Wójcik M. (2017). Odnowa wsi jako przedmiot badań geograficzno-osadniczych. Studia Obszarów Wiejskich, 48, 7–18.
Zwęglińska-Gałecka D. (2022). Gentrified countryside and non-gentrified countryside: Spatial dimension of the rural gentrification process. Eastern European Countryside, 28 (1), 5–24. DOI: https://doi.org/10.12775/eec.2022.001
