Partycypacja społeczna w zarządzaniu terenami chronionymi na przykładzie obszaru Natura 2000 – Dolinki Jurajskie

Katarzyna Luzar-Błaż; Małgorzata Grodzińska-Jurczak; Joanna Cent

doi:10.53098/wir.2017.2.175/03

Autor

Katarzyna Luzar-Błaż mgr Katarzyna Luzar-Błaż, Instytut Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7,30-387 Kraków, k.luzar@gmail.com
Małgorzata Grodzińska-Jurczak prof. dr hab. Małgorzata Grodzińska-Jurczak, Instytut Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków, m.grodzinska-jurczak@uj.edu.pl
Joanna Cent dr Joanna Cent, Instytut Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków,joanna.cent@uj.edu.pl

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2017.2.175/03

Słowa kluczowe:

partycypacja publiczna, Natura 2000, plany zadań ochronnych, zarządzanie ochroną przyrody, społeczne aspekty ochrony przyrody

Abstrakt

Partycypacyjne zarządzanie obszarami chronionymi opierające się na współpracy różnych grup interesariuszy to najskuteczniejsza z dotychczas wypracowanych form gospodarowania zasobami przyrody. W Polsce tego typu model zarządzania jest wciąż podejściem nowym i pomimo sprzyjającej w tej materii legislacji nie jest stosowany rutynowo. Celem niniejszej pracy było określenie potrzeb, preferencji, konfliktów oraz potencjału partycypacji różnych grup interesariuszy obszaru Natura 2000 – Dolinki Jurajskie PLH120005 do uczestnictwa w tworzeniu Planów Zadań Ochronnych (PZO) oraz w zarządzaniu niniejszym terenem. Analizowano również sieć połączeń pomiędzy instytucjami zarządzającymi, wizję Dolinek wśród interesariuszy oraz współpracę pomiędzy nimi. Badania miały charakter jakościowy i obejmowały technikę wywiadu pogłębionego, analizę SWOT i analizę powiązań SWOT; zostały przeprowadzone w czterech gminach położonych na terenie Dolinek Jurajskich w okresie od maja do lipca 2015 r. Wyniki badań mogą stanowić przydatny materiał dla instytucji zajmujących się zarządzaniem przyrodą zarówno na terenie badawczym, jak i na innych obszarach Natura 2000 w Polsce.

Bibliografia

Alphandéry P., Fortier A. (2001). Can a territorial policy be based on science alone? The system for creating the Natura 2000 network in France. Sociologia ruralis, 41, 3, 311–328.

Arnstein S.R. (1969). A ladder of citizen participation. Journal of the American Institute of planners, 35, 4, 216–224.

Bal M., Bryde D., Fearon D., Ochieng E. (2013). Stakeholder engagement: Achieving sustainability in the construction sector. Sustainability, 5, 2, 695–710.

Beattie M., Annis R.C. (2007). Community Collaboration Project: Empowering Communities and Building Capacity 2005–2008 Integrated Performance Measurement & Evaluation. Rural Development Institute, Brandon University.

Brodie E., Cowling E., Nissen N., Paine A.E., Jochum V., Warburton D. (2009). Understanding Participation: A Literature Review. National Council for Voluntary Organisations.

Calvet-Mir L., Maestre-Andrés S., Molina J.L., van den Bergh J. (2015). Participation in protected areas: A social network case study in Catalonia, Spain. Ecology and Society, 20, 4, 45.

Camp R.J., Knight R.L. (1998). Effects of rock climbing on cliff plant communities at Joshua Tree National Park, California. Conservation Biology, 12, 1302–1306.

Cent J., Grodzińska-Jurczak M., Pietrzyk-Kaszyńska A. (2014). The emerging multilevel environmental governance in Poland – local stakeholders involvement in the designation of Natura 2000 sites. Journal for Nature Conservation, 22, 93–102.

Cent J., Kobierska H., Grodzinska-Jurczak M., Bell S. (2007). Who is responsible for Natura 2000 in Poland? A potential role of NGOs in establishing the programme. International Journal of Environment and Sustainable Development, 6, 4, 422–435.

Czarnecki A. (2010). Sieć Natura 2000 w opinii lokalnych przedsiębiorców z terenu Zielonych Płuc Polski. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 187–201.

Dacko M. (2010). Sieć Natura 2000 a stan lokalnej gospodarki obszarów wiejskich Zielonych Płuc Polski – ujęcie modelowe. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 202–217.

Długosz D., Wygnański J.J. (2005). Obywatele współdecydują: przewodnik po partycypacji społecznej. Warszawa: Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych.

Dubel A. (2016). Dobre praktyki udziału społecznego w zarządzaniu środowiskiem na obszarach Natura 2000 [skrypt]. Karpacki Uniwersytet Partycypacji. Stowarzyszenie Ekopsychologia.

Dubel A. (red.), Cent J., Dubel K., Grodzińska-Jurczak M., Gutowska J., Kozieł M., Nieszporek K., Pietrzyk-Kaszyńska A. (2016). Wspólne zarządzanie przyrodą. Raport końcowy. Kraków: Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych.

Dubel A., Jamontt-Skotis M., Królikowska K., Czapski M., Dubel K. (2013). Metody rozwiązywania konfliktów na obszarach Natura 2000. Wrocław, Kraków: Stowarzyszenie Centrum Rozwiązań Systemowych.

Ducker D.J. (2012). A psychosocial approach to stakeholder participation in environmental problem solving. The case of the contaminated site cleanup at Mapua, New Zealand. Environmental Management and Sustainable Development, 1, 2, 163.

Elsawah S., Guillaume J.H., Filatova T., Rook J., Jakeman A.J. (2015). A methodology for eliciting, representing, and analysing stakeholder knowledge for decision making on complex socio-ecological systems: From cognitive maps to agentbased models. Journal of Environmental Management, 151, 500–516.

Gawin D., Gliński P. (red.) (2006). Civil Society in the Making. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Głogowska M., Szendera W., Chmielewski W. (2013). Konflikty społeczne na obszarach Natura 2000 w Polsce. Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie, 13, 31–41.

Górska M. (2015). Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000. Warszawa: Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.

Grodzińska-Jurczak M. (2008). Rethinking of nature conservation policy in Poland: The need of human dimensions approach. Human Dimensions of Wildlife, 13, 380–381.

Grodzińska-Jurczak M., Boćkowski M., Cent J., Pietrzyk-Kaszyńska A. (2012). Problemy społeczno-ekonomiczne przy wyznaczaniu obszarów Natura 2000 w Polsce. Socioeconomic problems during Natura 2000 site selection process. TEKA Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego Oddziału PAN w Lublinie, 9, 64–69.

Grodzińska-Jurczak M., Cent J. (2011a). Can public participation increase nature conservation effectiveness? Innovation. The European Journal of Social Science Research, 24, 3, 371–378.

Grodzińska-Jurczak M., Cent J. (2011b). Expansion of nature conservation areas: Problems with Natura 2000 implementation in Poland? Environmental Management, 47, 11–27.

Guzal-Dec D., Zwolińska-Ligaj M. (2010). Sieć Natura 2000 w świetle opinii wójtów i radnych reprezentujących gminy objęte europejską siecią ekologiczną. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 171–186.

Habuda A. (2010). Pozycja prawna gminy wiejskiej w procedurze wyznaczania i ochrony obszarów Natura 2000. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 80–92.

Hirschnitz-Garbers M., Stoll-Kleemann S. (2011). Opportunities and barriers in the implementation of protected area management: A qualitative meta‐analysis of case studies from European protected areas. The Geographical Journal, 177, 4, 321–334.

Hockings M., Stolton S., Leverington F., Dudley N., Courrau J. (2006). Evaluating Effectiveness: A Framework for Assessing Management Effectiveness of Protected Areas. Wyd. 2. Gland, Switzerland – Cambridge, UK: IUCN.

Houben G., Lenie K., Vanhoof K. (1999). A knowledge-based SWOT-analysis system as an instrument for strategic planning in small and medium sized enterprises. Decision support systems, 26, 2, 125–135.

Julien B., Lammertz M., Barbier J.M., Jen S., Ballesteros M., Bovis C.D., Krott M. (2000). Voicing interests and ConcErns: NATURA 2000: An ecological network in conflict with people. Forest Policy and Economics, 1, 3/4, 357–366.

Kamal S., Grodzińska-Jurczak M. (2014). Should conservation of biodiversity involve private land? A Q methodological study in Poland to assess stakeholders’ attitude. Biodiversity and Conservation, 23, 11, 2689–2704.

Kłodziński M. (2010). Rozwój terenów wiejskich objętych siecią ekologiczną Natura 2000. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 146–156.

Krajick K. (1999). Scientists – and climbers – discover cliff eco systems. Science, 283, 1623–1624.

Lemos M.C., Agrawal A. (2006). Environmental governance. Annual Review of Environment and Resources, 31, 297–325.

Lewenstein B., Schindler J., Skrzypiec R. (2010). Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnych. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Stowarzyszenie CAL.

Obłój K. (2007). Strategia organizacji. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

Olech A. (red.) (2011). Partycypacja publiczna – o uczestnictwie obywateli w życiu lokalnej wspólnoty politycznej. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

Ostrom E. (2010). Beyond markets and states: polycentric governance of complex economic systems. Transnational Corporations Review, 2, 2, 1–12.

Paloniemi R., Apostolopoulou E., Cent J., Bormpoudakis D., Scott A., Grodzińska-Jurczak M., Tzanopoulos J., Koivulehto M., Pietrzyk-Kaszyńska A., Pantis J. (2015). Public participation and environmental justice in biodiversity governance in Finland, Greece, Poland and the UK. Environmental Policy and Governance, 25, 5, 330–342.

Perepeczko B. (2010). Postawy i oczekiwania proekologiczne mieszkańców wsi obszarów chronionych. Wieś i Rolnictwo, 1, 146, 157–170.

Pietrzyk-Kaszyńska A., Grodzińska-Jurczak M. (2015). Bottom-up perspectives on nature conservation systems: The differences between regional and local administrations. Environmental Science & Policy, 48, 20–31.

Poteete A.R., Janssen M.A., Ostrom E. (2010). Working Together: Collective Action, the Commons, and Multiple Methods in Practice. Princeton: Princeton University Press.

Rejt Ł. (2013). Przedmiot ochrony w OSO i SOO Natura 2000. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, http://www.fwie.eco.pl/fwie/natura/przedmiot_ochrony.pdf [dostęp: 28.06.2017].

Scolozzi R., Schirpke U., Morri E., D’Amato D., Santolini R. (2014). Ecosystem services-based SWOT analysis of protected areas for conservation strategies. Journal of environmental management, 146, 543–551.

Silverman D. (2010). Prowadzenie badań jakościowych (tłum. J. Ostrowska, red. K.T. Konecki). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Stoll-Kleemann S., Welp M. (red.) (2006). Stakeholders Dialogues in Natural Resources Management. Theory and Practice. Berlin–Heidelberg: Springer-Verlag.

Strzelecka M., Grodzinska-Jurczak M., Pietrzyk-Kaszynska A. (2013). Empowerment – istota czynnika ludzkiego w ochronie przyrody. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 69, 2, 86–95.

Yosie T.F., Herbst T.D. (1998). Using Stakeholder Processes in Environmental Decision making. An Evaluation of Lessons Learned, Key Issues, and Future Challenges. Ruder Finn, Washington: American Industrial Health Council.

Zawartka J. (2013). Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie przewodnik. Kraków: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego.

Żabiński L. (red.) (2000). Analiza strategiczna przedsiębiorstwa na potrzeby wyboru strategii rozwoju (za pomocą metody SWOT). Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach.

Źródła internetowe

SDF dla obszaru Dolinki Jurajskie, natura2000.gdos.gov.pl/datafiles/download/PLH120005/sdf

Strategia Rozwoju Gminy Krzeszowice (SRG Krzeszowice) na lata 2014–2022, http://bip.malopolska.pl/umkrzeszowice/Article/id,11921.html

Strategia Rozwoju Gminy Wielka Wieś (SRG Wielka Wieś) na lata 2014–2020, http://bip.malopolska.pl/gwielkawies/Article/get/id,983967.html

Strategia Rozwoju Gminy Zabierzów (SRG Zabierzów) na lata 2014–2020, http://zabierzow.org.pl/wp-content/uploads/2014/12/StrategiaRozwoju-Gminy-Zabierz%C3%B3w-nalata-2014-2020.pdf

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Jerzmanowice-Przeginia (SRG Jerzmanowice-Przeginia) na lata 2014–2020, http://www.jerzmanowice-przeginia.pl/index.php/nowa-strategia-rozwoju-gminy

Ustawa z dnia października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20081991227

Ustawa o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. Dz.U. 2004 nr 92, poz. 880, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20040920880