Zarządzanie obszarami Natura 2000 w Polsce w kontekście zrównoważonego rozwoju wsi – aktualne wyzwania i konflikty

Joanna Cent; Małgorzata Grodzińska-Jurczak; Agata Pietrzyk-Kaszyńska; Justyna Gutowska

doi:10.53098/wir.2015.3.168/06

Autor

Joanna Cent Autorka pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku, UJ, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków
Małgorzata Grodzińska-Jurczak Autorka pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku, UJ, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków
Agata Pietrzyk-Kaszyńska Autorka pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku, UJ, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków
Justyna Gutowska Autorka pracuje w Instytucie Nauk o Środowisku, UJ, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2015.3.168/06

Słowa kluczowe:

Natura 2000, partycypacja publiczna, plany zadań ochronnych, zarządzanie ochroną przyrody, zrównoważony rozwój

Abstrakt

Streszczenie: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich powinien opierać się na wielofunkcyjności oraz wykorzystaniu różnych walorów wsi, w tym również tych naturalnych. Przyrodniczo cenne obszary objęte programami ochrony, takimi jak Natura 2000, bardzo często postrzegane są jednak jako bariery, a nie czynniki potencjalnie wspierające rozwój. W ostatnich latach wokół obszarów Natura 2000 narosło wiele konfliktów, utrudniających nie tylko realizację zadań ochronnych, lecz także wykorzystanie możliwości, jakie ten program stwarza dla rozwoju lokalnego. Niniejsza praca przedstawia wyniki badań nad poziomem akceptacji i opinii kluczowych grup interesariuszy oraz problemami związanymi z funkcjonowaniem programu Natura 2000 podczas przygotowywania planów zadań ochronnych. Badania przeprowadzono wśród 350 uczestników jednodniowych szkoleń nt. programu Natura 2000 przeprowadzonych we wszystkich województwach w Polsce w okresie od stycznia do marca 2013 roku. Wyniki wskazują, iż pomimo dostrzegania przez respondentów wykorzystania Natury 2000 jako atutu w rozwoju lokalnym (głównie w sektorze turystycznym), to wciąż bariery inwestycyjne są główną przyczyną obaw i negatywnych opinii na jej temat. Ankietowani widzą także zdecydowaną potrzebę zaangażowania szerszego niż dotychczas spektrum interesariuszy w proces zarządzania takimi obszarami i pogłębienia dialogu pomiędzy nimi. Aby zarządzanie obszarami Natura 2000 szło w parze z rozwojem obszarów wiejskich, potrzebne jest rzeczywiste przyswojenie wiedzy o programie oraz zaangażowanie samorządów gminnych i innych interesariuszy w przygotowanie planów zadań ochronnych, a także realne wsparcie grup ponoszących koszty programu.

Badanie zrealizowane zostało w ramach Projektu „Misja Natura”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach instrumentu finansowego LIFE+ oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wykonywanego przez Fundację Wspierania Inicjatyw Ekologicznych w Krakowie. Projekt jest naukowo wspierany przez Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego, DS/WBINoZ/INoŚ/760.

Bibliografia

Banas P.A., 2010: International ideal and local practice – Access to environmental information and local government in Poland. Environmental Policy and Governance 20, s. 44–56. DOI: https://doi.org/10.1002/eet.528

BDL GUS 2013: Bank Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny, www.stat.gov.pl (dostęp 27.02.2014).

Bołtromiuk A., 2012: Natura 2000 – możliwości i dylematy rozwoju obszarów wiejskich objętych europejską siecią ekologiczną. Problemy Ekorozwoju nr 7 (1), s. 117–128.

Bołtromiuk A. (red.), 2011: Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Bołtromiuk A., 2010. Ekonomiczny kontekst funkcjonowania Białowieskiego Parku Narodowego i sąsiadujących gmin. Wieś i Rolnictwo nr 4 (149), s. 130–155. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.4.149/09

Bołtromiuk A., 2009: Problemy rozwoju gmin objętych europejską siecią ekologiczną Natura 2000. Wieś i Rolnictwo nr 4 (145), s. 116–128. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2009.4.145/07

Cent J., Grodzińska-Jurczak M., Pietrzyk-Kaszyńska A., 2014: The emerging multilevel environmental governance in Poland – local stakeholders involvement in the designation of Natura 2000 sites. Journal for Nature Conservation nr 22, s. 93–102. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jnc.2013.09.005

Cent J., Grodzińska-Jurczak M., Nowak N., 2010: Ocena efektów małopolskiego programu konsultacji społecznych wokół obszarów Natura 2000. Chrońmy Przyrodę Ojczystą nr 66 (4), s. 251–260.

Cent J., Kobierska H., Grodzińska-Jurczak M., Bell S., 2007: Rola organizacji pozarządowych (NGO) w realizacji programu Natura 2000 w Polsce. Człowiek i Środowisko nr 31 (3–4), s. 107–128.

Cent J., Mertens C., Niedziałkowski K., 2013: Roles and impacts of non-governmental organizations in Natura 2000 implementation in Hungary and Poland. Environmental Conservation 40, s. 119–128. DOI: https://doi.org/10.1017/S0376892912000380

Czarnecki A., 2010: Sieć Natura 2000 w opinii lokalnych przedsiębiorców z terenu Zielonych Płuc Polski. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 187–201. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/12

Dubel A., 2010: Public participation in consultations about Natura 2000 sites as a part of participatory management process. [w:] D. Lewicka (red.) Organisation management: competitiveness, social responsibility, human capital. AGH University of Science and Technology Press, Kraków, s. 363–364.

Evans D., 2012: Building the European Union’s Natura 2000 network. Nature Conservation nr 1, s. 11–26. DOI: https://doi.org/10.3897/natureconservation.1.1808

GDOŚ, 2012: Natura 2000 w Polsce. http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem (dostęp: 27.10.2014).

Grodzińska-Jurczak M., 2008: Rethinking of nature conservation policy in Poland: the need of human dimensions approach. Human Dimensions of Wildlife nr 13, s. 380–381. DOI: https://doi.org/10.1080/10871200802227430

Grodzińska-Jurczak M., Boćkowski M., Cent J., Pietrzyk-Kaszyńska A., 2012: Problemy społeczno-ekonomiczne przy wyznaczaniu obszarów Natura 2000 w Polsce. Teka Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego OL PAN w Lublinie nr 9, s. 64–69.

Grodzińska-Jurczak M., Cent J., 2011: Expansion of nature conservation areas – problems with Natura 2000 implementation in Poland. Environmental Management nr 47, s. 11–27. DOI: https://doi.org/10.1007/s00267-010-9583-2

Grodzińska-Jurczak M., Cent J., 2010: Udział społeczeństwa szansą dla realizacji programu Natura 2000 w Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą nr 66 (5), s. 341–352.

Grodzińska-Jurczak M., Tarabuła-Fiertak M. (red.), 2010: Jak projektować i prowadzić działania informacyjno-konsultacyjne na obszarach Natura 2000? Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Guzal-Dec D., Zwolińska-Ligaj M., 2010: Sieć Natura 2000 w świetle opinii wójtów i radnych reprezentujących gminy objęte europejską siecią ekologiczną. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 171–186. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/11

Iwińska K. (red.), 2010: Konsultacje społeczne wokół inwestycji infrastrukturalnych. Collegium Civitas Press, Warszawa.

Kamal S., Tokarz W., Grodzińska-Jurczak M., 2013: Tereny prywatne w ochronie przyrody: dotychczasowe dobre praktyki i rozwiązania. Private land in nature conservation: existing good practices and solutions. Chrońmy Przyrodę Ojczystą nr 69 (4), s. 275–284.

KE, 2010: Korzyści społeczno-ekonomiczne sieci obszarów Natura 2000. Biuletyn Komisji Europejskiej o przyrodzie i bioróżnorodności nr 29, s. 10–13.

Kłodziński M., 2012: Bariery wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo nr 2 (155), s. 40–56. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2012.2.155/02

Kłodziński M., 2010: Rozwój terenów wiejskich objętych siecią ekologiczną Natura 2000. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 146–156. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/09

Królikowska K., 2007: Konflikty społeczne w polskich parkach narodowych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Wrocław.

Liro A., 2008: Wymogi związane z realizacją inwestycji na obszarach Natura 2000. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, http://www.slideshare.net/nowedrogirozwojupl.

Pawlaczyk P., Jermaczek A., 2004: Natura 2000 – narzędzie ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Natura 2000. WWF Polska, Warszawa.

Perepeczko B., 2010: Postawy i oczekiwania proekologiczne mieszkańców wsi obszarów chronionych. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 157–170. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/10

Perepeczko B., 2011: Świadomość ekologiczna mieszkańców i ich postawy proekologiczne. [w:] Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000, A. Bołtromiuk (red.). Wydawnictwo IRWiR PAN. Warszawa, s. 187–212.

Pietrzyk A., Grodzińska-Jurczak M., Cent J., 2009: Potrzeby edukacyjne społeczności lokalnych w wybranych gminach polskich Karpat w związku z wdrażaniem programu Natura 2000. Chrońmy Przyrodę Ojczystą nr 65 (6), s. 407–414.

Pietrzyk-Kaszyńska A., Cent J., Grodzińska-Jurczak M., Szymańska M., 2012: Factors influencing perception of protected areas – the case of Natura 2000 in Polish Carpathian communities. Journal for Nature Conservation nr 20, s. 284–292. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jnc.2012.05.005

Stanny M., 2010: Poziom rozwoju gospodarczego i społecznego gmin wiejskich regionu Zielonych Płuc Polski względem klasyfikacji obszarowej sieci Natura 2000. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 93–105. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/05

Strzelecka M., Wicks B., 2010: Engaging residents in planning for sustainable rural-nature tourism in post-communist Poland. Community Development nr 41 (3), s. 370–384. DOI: https://doi.org/10.1080/15575330903359614

Zawalińska K., 2012: Wnioski i zalecenia wynikające z badań prowadzonych w IRWiR w 2011 roku. Wieś i Rolnictwo nr 1 (154), s. 9–24. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2012.1.154/00

Zegar J., 2010: Warunki środowiskowe a ekonomika gospodarstw rolnych. Wieś i Rolnictwo nr 1 (146), s. 106–121. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2010.1.146/06