Przeobrażenia polskiego rolnictwa i wsi w okresie poakcesyjnym
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2024.4.205/06Słowa kluczowe:
Wspólna Polityka Rolna (WPR), transformacja rolnictwa, rozwój zrównoważony, przemiany na wsiAbstrakt
W artykule, bazując na publikacjach i analizach materiału faktograficznego zawartego w bazach danych (GUS, RER i FADN), przedstawiono ważniejsze zmiany w rolnictwie i na obszarach wiejskich w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej (UE). Akcesja nadała znaczące impulsy do przyspieszenia transformacji rolnictwa w Polsce. Chodzi o podaż środków do produkcji rolnej, wzrost popytu na produkty rolnicze, transfery do rolnictwa wynikające z mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR), zwiększony popyt na rolniczą siłę roboczą oraz rosnące aspiracje rolników wynikające ze zmian kulturowych i wzrostu poziomu wykształcenia. Jednocześnie przystąpienie Polski do UE przyczyniło się do realizacji paradygmatu zrównoważonego rozwoju rolnictwa – w szczególności poprzez ukierunkowane bądź uwarunkowane transfery środków pieniężnych. Wyniki w tym zakresie są istotne pod względem ekonomicznym, natomiast raczej skromne i niejednoznaczne w sferach środowiskowej i społecznej. Rolnictwo XXI w. musi się przeobrażać w kierunku zrównoważenia, gdyż rozwój rolnictwa industrialnego doszedł do stadium, w którym korzyści ze zwiększania produkcji ustępują zagrożeniom środowiskowym. Wymaga to zastępowania środków chemicznych przez materię organiczną, co wyznacza kierunek ku agrobiotechnologii oraz technologii integrowanych. Wielkie wyzwanie stanowi też godzenie rozwoju gospodarstw rodzinnych z presją, jaką stwarza globalizacja oraz wielkoskalowe przedsiębiorstwa rolne. Obszary wiejskie osiągnęły znaczny postęp w rozwoju społeczno-gospodarczym – zwłaszcza w zakresie infrastruktury technicznej oraz dochodów. Obecnie wyzwaniem jest zaś budowa obiektów infrastruktury technicznej w taki sposób, aby korzyści ekonomiczne były udziałem głównie mieszkańców wsi. Pożądana jest głęboka rewizja WPR, a może nawet jej „wmontowanie” w system sterowania rozwojem obszarów wiejskich.
Bibliografia
Ambroziak Ł. (2024). Kapitał zagraniczny w sektorze rolno-spożywczym Polski. In: P. Chmieliński, G. Gorzelak G. (eds.). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 33–50). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Biskup P. (ed.). (2024). 20 lat Polski w Unii Europejskiej. Raport. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. https://pism.pl/publikacje/20-lat-polski-w-unii-europejskiej (access: 10th October 2024).
Borychowski M., Sapa A., Svobodova E., Zdrahal I., Lategan F. (2024). Small farms in Poland and Czechia: Development paths = Małe gospodarstwa rolne w Polsce i Czechach: ścieżki rozwoju. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej = Problems of Agricultural Economics, 379(2), 19–48.
Chmielewska B., Zegar J.S. (2024). Źródła i rozdysponowanie dochodów mieszkańców wsi. In: W. Poczta, A. Hałasiewicz (eds.). Polska wieś 2024. Raport o stanie wsi. 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 69–86). Warszawa: Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Chmieliński P., Czubak W. (2024). Ewolucja oddziaływania Wspólnej Polityki Rolnej na przemiany wsi i rolnictwa w Polsce. In: P. Chmieliński, G. Gorzelak G. (eds.). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 13–31). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Chmieliński P., Gorzelak G. (eds.). (2024). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Drygas M. (2024). Przedsiębiorczość wiejska. In: W. Poczta, A. Hałasiewicz (eds.). Polska wieś 2024. Raport o stanie wsi. 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 101–124). Warszawa: Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Feledyn-Szewczyk B. (2014). Wpływ systemów produkcji rolnej na bioróżnorodność i świadczenia ekosystemowe. In: J.S. Zegar (red.). Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (24) (pp. 11–30). Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Mahon N., Crute I., Simmons E., Islam M.M. (2017). Sustainable intensification – “oxymoron” or “third-way”? A systematic review. Ecological Indicators, 74, 79–97.
Maurel M.-C., Lacquement G. (2020). Od gospodarstwa wielkoobszarowego do agrobiznesu: w stronę nowego kapitalizmu rolnego w Europie Środkowej? Wieś i Rolnictwo, 2(187), 7–34.
Mielniczek B. (2024). Czas protekcjonizmu. Ku strategii suwerenności żywnościowej. Kraków: Centrum Analiz Klubu Jagiellońskiego.
Ntsomboh-Ntsefong G., Mbi K.T., Seyum E.G. (2024). Advancements in soil science for sustainable agriculture: Conventional and emerging knowledge and innovations. Academia Biology, 2(3).
Pawlak K., Poczta W. (2024). Polskie rolnictwo na tle europejskim: produkcja i handel zagraniczny. In: P. Chmieliński, G. Gorzelak G. (eds.). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 177–209). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Plewa J. (2024). Polskie rolnictwo i gospodarka żywnościowa w ujęciu globalnym. In: P. Chmieliński, G. Gorzelak G. (eds.). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 157–175). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Poczta W., Hałasiewicz A. (eds.). (2024). Polska wieś 2024. Raport o stanie wsi. 20 lat w Unii Europejskiej. Warszawa: Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Prandecki K. (2024). Uwarunkowania powodujące nieskuteczność polityki klimatycznej. In: M. Wigier, W. Wrzaszcz (eds.). Środowiskowo-klimatyczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce w latach 2004–2030 (pp. 87–115). Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Stanny M., Komorowski Ł. (2024). Przemiany ludnościowe na wsi. In: W. Poczta, A. Hałasiewicz (eds.). Polska wieś 2024. Raport o stanie wsi. 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 49–68). Warszawa: Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Stanny M., Mróz A. (2024). Obszary wiejskie jako przedmiot interwencji Polityki Spójności. In: P. Chmieliński, G. Gorzelak G. (eds.). Polska wieś i polskie rolnictwo: 20 lat w Unii Europejskiej (pp. 73–90). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Telo da Gama J. (2023). The role of soils in sustainability, climate change, and ecosystem services: Challenges and opportunities. Ecologies, 4(3), 552–567.
Tittonell P.A. (2014). Ecological intensification of agriculture – sustainable by nature. Current Opinion in Environmental Sustainability, 8, 53–61.
Velten S., Leventon J., Jager N. i Newig J. (2015). What is sustainable agriculture? A systematic review. Sustainability, 7(6), 7833–7865.
Wigier M., Wrzaszcz W. (eds.). (2024). Środowiskowo-klimatyczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce w latach 2004–2030. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Woś A., Zegar J.S. (2002). Rolnictwo społecznie zrównoważone. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Wrzaszcz W. (2012). Poziom zrównoważenia indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce (na podstawie danych FADN). Seria: Studia i Monografie, nr 155. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Wyniki Standardowe (2022). Wyniki Standardowe 2021 uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN. Część I. Wyniki Standardowe. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB. https://fadn.pl/wp-content/uploads/2023/01/WS_2021_Polska_cz1.pdf (access: 15th October 2024).
Zegar J.S. (2023). Transformation of family farming in the second decade of the 21st century = Transformacja rolnictwa rodzinnego w drugiej dekadzie XXI wieku. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej = Problems of Agricultural Economics, 374(1), 1–19.
Zegar J.S. (2021). Zarys długookresowej strategii rozwoju rolnictwa w Polsce. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
