Rola spółdzielni w zapewnieniu dostępności żywności w Polsce − na przykładzie produktów mleczarskich

Maria Zuba-Ciszewska

doi:10.53098/wir.2020.1.186/05

Autor

Maria Zuba-Ciszewska Dr Maria Zuba-Ciszewska, Instytut Ekonomii i Finansów, Wydział Nauk Społecznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin, maria.zuba@kul.pl https://orcid.org/0000-0002-5543-1620

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2020.1.186/05

Słowa kluczowe:

bezpieczeństwo żywnościowe, dostępność żywności, produkt mleczarski, spółdzielnia mleczarska

Abstrakt

W artykule dokonano oceny bezpieczeństwa żywnościowego produktów mleczarskich w Polsce w najważniejszym jej wymiarze, tj. dostępności żywności. Dominującą rolę w przetwórstwie mleka w Polsce zajmują spółdzielnie mleczarskie. Stanowią 62% wszystkich mleczarni w kraju, mając udział w skupie mleka na poziomie 72%. Dlatego nowym ujęciem w powyższych rozważaniach jest uwzględnienie roli spółdzielni. Zakres czasowy pracy obejmuje okres po transformacji gospodarki, a szczegółowe dane o asortymencie badanych mleczarni lata 2013 i 2017, ze względu na dostęp do porównywalnych danych z raportów mleczarskich. W badaniach wykorzystano także dane GUS i IERiGŻ-PIB. Polska od 1990 r. znacząco zwiększyła samowystarczalność w zakresie produkcji mleka i produktów mleczarskich. Potencjał produkcyjny polskiego rolnictwa i przetwórstwa wystarcza do wyprodukowania mleka i jego przetworów zapewniających odpowiedni poziom wyżywienia ludności w kraju. Pomimo spadku liczby spółdzielni mleczarskich są one dominującą formą w przetwórstwie mleka. W każdym województwie występują spółdzielnie mleczarskie. Większość spółdzielni mleczarskich (ponad 62%) oferuje szeroki asortyment wyrobów mleczarskich (od pięciu do ośmiu rodzajów produktów), ale jest to wyraźnie mniejszy udział niż kilka lat temu (74%). Rośnie specjalizacja spółdzielni i już prawie co trzecia oferuje nie więcej niż cztery produkty. Większość mleczarni oferujących najpopularniejszy mleczarski asortyment tj. mleko płynne, sery świeże, śmietanę, masło i napoje mleczne to spółdzielnie mleczarskie (od 71% do 83%). W przypadku innych wyrobów ich udział jest mniejszy (od 44% do 71%). W każdym województwie znajdują się zakłady spółdzielcze produkujące podstawowe artykuły mleczarskie. Zapewnienie dostępności fizycznej do produktów mleczarskich, a także trwały dostęp do żywności w każdym regionie kraju gwarantują spółdzielnie mleczarskie.

Bibliografia

Baer-Nawrocka A. (2014). Zmiany w spożyciu i stopniu samowystarczalności żywnościowej w Unii Europejskiej. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 360, 19−27.

Boczar K., Szelążek T., Wala F. (1993). Spółdzielczość wiejska w okresie przełomu. Warszawa: Fundacja F. Eberta w Polsce.

Brodziak A., Król J., Litwińczuk Z. (2012). Białka serwatkowe – właściwości funkcjonalne i zastosowanie. Przemysł Spożywczy, 3, 35−37.

Brodziński M.G. (2005). Spółdzielczość obsługująca wieś i rolnictwo w okresie przekształceń ustrojowych. Warszawa: Wyższa Szkoła Ekonomiczna.

Brodziński M.G. (2014). Oblicza polskiej spółdzielczości wiejskiej. Geneza − Rozwój − Przyszłość. Warszawa: Wydawnictwo Frel.

Chechelski P., Kwasek M., Mroczek R. (2016). Zmiany w otoczeniu przemysłu spożywczego zachodzące pod wpływem globalizacji. Wybrane problemy. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Clapp J. (2015a). Food security and international trade. Unpacking disputed narratives. Background paper prepared for The State of Agricultural Commodity Markets 2015–16. Rome: FAO, http://www.fao.org/3/a-i5160e.pdf (dostęp: 08.07.2019).

Clapp J. (2015b). Food self-sufficiency and international trade: a false dichotomy? Technical note for The State of Agricultural Commodity Markets 2015–16. FAO. http://www.fao.org/3/a-i5222e.pdf (dostęp: 08.07.2019).

FAO (1999). Implications of economic policy for food security: a training manual. http://www.fao.org/docrep/004/x3936e/x3936e03.htm (dostęp: 08.07.2019).

FAO (2003). Trade Reforms and Food Security. Conceptualizing the linkages. http://www.fao.org/3/a-y4671e.pdf (dostęp: 08.07.2019).

FAO (2009). The State Of Food Insecurity In The World 2009. Economic crises – impacts and lessons learned. http://www.fao.org/3/a-i0876e.pdf (dostęp: 08.07.2019).

FAO, IFAD, UNICEF, WFP, WHO (2018). The State of Food Security and Nutrition in the World 2018. Building climate resilience for food security and nutrition. Rome: FAO. http://www.fao.org/3/i9553en/i9553en.pdf (dostęp: 08.07.2019).

Gornowicz M. (2003). Polskie mleczarstwo w aspekcie konkurencyjności na jednolitym rynku UE. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Gulbicka B. (2003). Bezpieczeństwo żywnościowe krajów rozwijających się. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

GUS (2014). Metodologia bilansów produktów rolniczych. Warszawa.

Kapusta F. (2017). Ewolucja bezpieczeństwa żywnościowego Polski i jej mieszkańców na początku XXI wieku. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1 (350), 161−178.

Kaźmierczak M., Sznajder M., Sznajder E. (2017). Polski sektor mleczarski 2017. Przeźmierowo: Horyzont Mateusz Sznajder.

Kraciuk J. (2018). Bezpieczeństwo żywnościowe Polski na tle wybranych krajów Europy Wschodniej. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 121, 41–53.

Księżopolski K.M. (2011). Bezpieczeństwo ekonomiczne. Warszawa: Elipsa.

Kwasek M. (red.) (2015). Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym. Analiza bezpieczeństwa żywnościowego Polski. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Litwińczuk Z. (red.) (2004). Surowce zwierzęce. Ocena i wykorzystanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne.

Małysz J. (2008). Bezpieczeństwo żywnościowe strategiczną potrzebą ludzkości. Warszawa: Druktur.

Marzęda-Młynarska K. (2014). Globalne zarządzanie bezpieczeństwem żywnościowym na przełomie XX i XXI wieku. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Mech M. (red.) (2013). Polski sektor mleczarski 2013. Przeźmierowo: Horyzont Mateusz Sznajder.

Michalczyk J. (2019). Bezpieczeństwo żywnościowe z perspektywy państw Unii Europejskiej. Ekonomia Międzynarodowa, 25, 18−45.

Mierzwa D. (2005). W poszukiwaniu nowego modelu spółdzielczości rolniczej. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Rolniczej.

Obiedzińska A. (2016). Wybrane aspekty zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w Unii Europejskiej. Studia BAS, 4 (48), 123–161.

Parzonko A. (2013). Globalne, regionalne i lokalne zróżnicowanie produkcji i przetwórstwa mleka. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.

Piekara A. (2000). Samorządność, samorząd, rozwój. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Pietrzak M. (2006). Efektywność finansowa spółdzielni mleczarskich – koncepcja oceny. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.

Poczta W., Sadowski A. (2018). Bezpieczeństwo żywnościowe i oddziaływanie środowiskowe rolnictwa w europejskich krajach transformacji ustrojowej. Wieś i Rolnictwo, 2 (179), 133–150.

Sapa A. (2010). Bezpieczeństwo żywnościowe w krajach rozwijających się. Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy, 3, 231−244.

Sarnecki J. (2004). Przetwórstwo i rynek mleka w Polsce w ujęciu przestrzennym. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Sen A. (1981). Poverty and Famines. An Essay on Entitlement and Deprivation. Oxford: Clarendon Press. https://www.prismaweb.org/nl/wp-content/uploads/2017/06/Poverty-and-famines%E2%94%82Amartya-Sen%E2%94%821981.pdf (dostęp: 08.07.2019).

Seremak-Bulge J. (red.). (2005). Rozwój rynku mleczarskiego i zmiany jego funkcjonowania w latach 1990–2005. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Szajner P. (2009). Perspektywy eksportu polskich produktów mleczarskich w zmieniających się uwarunkowaniach. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Sznajder M. (1999). Ekonomia mleczarstwa. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej.

Szczepaniak I. (2018). Ocena bezpieczeństwa żywnościowego i samowystarczalności żywnościowej Polski na tle państw Unii Europejskiej. Biznes Międzynarodowy w Gospodarce Globalnej, 37, 168–182.

Zalewski A. (2000). Gospodarka mleczarska a rynek. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB.

Ziętara W., Adamski M. (2014). Skala produkcji, efektywność i konkurencyjność polskich gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji mleka. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej,1 (338), 97−115.

Zuba-Ciszewska M. (2018). Structural changes in the dairy industry and their impact on the efficiency of dairies – a polish example. Proceedings of the 2018 International Scientific Conference ‘Economic Sciences for Agribusiness and Rural Economy’ No 2, Warsaw, 7–8 June 2018, 116–123.

Zuba-Ciszewska M. (2019). Structural changes in the milk production sector and food security – the case of Poland. Annals of the Polish Association of Agricultural and Agribusiness Economists, 21 (2), 318−327.