Rolnictwo ekologiczne w Polsce jako źródło dóbr publicznych na obszarach szczególnie predestynowanych do jego rozwoju
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir042021/04Słowa kluczowe:
rolnictwo ekologiczne, nowa ekonomia instytucjonalna, wskaźnik WRPP, Wspólna Polityka Rolna, gminy o trudnych i szczególnie trudnych warunkach do gospodarowaniaAbstrakt
Cel opracowania to ustalenie stanu rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce, w tym na obszarach (w gminach) o trudnych i szczególnie trudnych warunkach do gospodarowania. Istotne jest tu również ustalenie cech środowiskowych i organizacyjnych rolnictwa z gmin o dużym nasyceniu produkcją ekologiczną. W tym celu wykorzystano dane publikowane przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) za lata 2004–2020 oraz dane jednostkowe z gospodarstw, a także w ujęciu gmin otrzymane z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) i wygenerowane na podstawie wniosków gospodarstw rolnych ubiegających się o płatności ekologiczne w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) za lata 2010–2021. W pierwszej części artykułu podkreślono rolę rolnictwa ekologicznego jako dostawcy dóbr publicznych w kontekście nowej ekonomii instytucjonalnej oraz podkreślono wpływ instytucji na trwałość, ciągłość i stabilność jego funkcjonowania. W drugiej części scharakteryzowano stan rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2004–2021. Natomiast w trzeciej przedstawiono sytuację w gminach szczególnie predestynowanych do rozwoju tego rodzaju rolnictwa w latach 2010–2021. W czwartej, ostatniej, wynikowej części wskazano zaś cechy środowiskowe i organizacyjne rolnictwa w 2021 r. w gminach o różnym nasyceniu produkcją ekologiczną wspartą w ramach WPR 2014–2020. Ustalono, że w latach 2010–2021 w gminach o trudnych i szczególnie trudnych warunkach gospodarowania ulokowano od 74,5 do 76,8% ogólnej powierzchni użytków rolnych (UR) z produkcją ekologiczną wspartą w ramach WPR. Ważną cechą gospodarstw ekologicznych z tych gmin była znacząca jak na przeciętne warunki krajowe ich średnia powierzchnia UR oraz często brak produkcji zwierzęcej lub jej prowadzenie poza zasadami rolnictwa ekologicznego.
Bibliografia
Agence BIO (2019). Organic Farming and Market in the European Union. Montreuil: Agence BIO.
Andersen E., Baldock D., Bennett H., Beaufoy G., Bignal E., Brouwer F., Elbersen B., Eiden G., Godeschalk F., Jones G., McCracken D., Nieuwenhuizen W., Eupen M. van, Hennekens S., Zerva G. (2003). Developing a high nature value farming area indicator. Report for the European Environment Agency. Copenhagen: European Environment Agency.
Bentkowska K. (2020). Ekonomia instytucjonalna. Zarys teorii i jej wymiar praktyczny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Bosshard A., Reinhard B.R., Taylor S. (red.) (2009). IFOAM Guide to Biodiversity and Landscape Quality in Organic Agriculture. IFOAM.
Brenes-Munoz T., Lakner S., Brümmer B. (2016). What influences the growth of organic farms? Evidence from a panel of organic farms in Germany. German Journal of Agricultural Economics, 65 (1), 1–15. https://doi.org/10.22004/ag.econ.284960
Brinkmann T. (1935). Economics on Farm Business. Berkeley: University of California Press.
Brzezina N., Biely K., Helfgott A., Kopainsky B., Vervoort J., Mathijs E. (2017). Development of organic farming in Europe at the crossroads: Looking for the way forward through system archetypes lenses. Sustainability, 9 (5), 821. https://doi.org/10.3390/su9050821
Czaja S., Graczyk A. (red.). (2016). Ekonomia i środowisko. Księga jubileuszowa Profesora Bogusława Fiedora. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Daniłowska A. (2014). Koncepcja dóbr publicznych a rolnictwo. W: A. Olszańska, J. Szymańska (red.). Agrobiznes 2014. Problemy ekonomiczne i społeczne (s. 244–252). Seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 360. https://doi.org/10.15611/pn.2014.360.26
Drygas M., Nurzyńska I., Bańkowska K. (2019). Charakterystyka i uwarunkowania rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Szanse i bariery. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
EC [European Commission] (2017). Practices to identify, monitor and assess HNV farming in RDPs 2014–2020. Working document. Directorate-General for Agriculture and Rural Development – Unit E.4.
Europejski Komitet Regionów (2022). Plan działania UE na rzecz rolnictwa ekologicznego (2022/C 97/07), 28 luty.
Głodowska M., Gałązka A. (2017). Wpływ rolnictwa ekologicznego na środowisko w koncepcji rozwoju zrównoważonego. Wieś i Rolnictwo, 2 (175), 147–165. https://doi.org/10.53098/wir022017/07
Gorynia M. (1999). Przedsiębiorstwo w nowej ekonomii instytucjonalnej. Ekonomista, 6, 777–790.
Häring A., Dabbert S., Aurbacher J., Bichler B., Eichert C., Gambelli D., Lampkin N., Offermann F., Olmos S., Tuson J., Zanoli R. (2004). Organic Farming and Measures of European Agricultural Policy. Seria: Organic Farming in Europe: Economics and Policy, 11. Stuttgart: Universität Hohenheim.
IFOAM (2021). Organic in Europe. Prospects & Developments for Organic in National CAP Strategic Plans. Brussels: IFOAM Organics Europe.
IJHARS [Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych] (2019). Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2017–2018. Warszawa.
IPBES (2019). Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. IPBES secretariat, Bonn, Germany. https://doi.org/10.5281/zenodo.3831673
Jadczyszyn J., Kopiński J., Kuś J., Łopatka A., Madej A., Matyka M., Musiał W., Siebielec G. (2013). Rolnictwo na obszarach specyficznych. Powszechny Spis Rolny 2010. Warszawa: GUS.
Jadczyszyn J., Zieliński M. (2020). Assessment of farms from high nature value farmland areas in Poland. Annals of the Polish Association of Agricultural and Agrobusiness Economists, 22 (3), 108–118. https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.4013
Jespersen L.M., Baggesen D.L., Fog E., Halsnas K., Hermansen J.E., Andreasen L., Strandberg B., Sorensen J.T., Halberg N. (2017). Contribution of organic farming to public goods in Denmark. Organic Agriculture, 7 (3), 243–266. https://doi.org/10.1007/s13165-017-0193-7.
JRC (2021). Modelling Environmental and Climate Ambition in the Agricultural Sector with the CAPRI Model: Exploring the Potential Effects of Selected Farm to Fork and Biodiversity Strategies Targets in the Framework of the 2030 Climate Targets and the Post 2020 Common Agricultural Policy. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2760/98160
Kobylińska M. (2021). Spatial diversity of organic farming in Poland. Sustainability, 13 (16), 9335. https://doi.org/10.3390/su13169335
Litwinow A. (2020). Ekologiczny chów zwierząt w świetle nowych przepisów prawnych. Radom: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu.
Łopatka A., Koza P., Siebielec G. (2017). Propozycja metodyki wydzieleń zasięgów obszarów ONW typ specyficzny wg tzw. kryteriów krajowych. Ekspertyza dla MRiRW. Warszawa: MRiRW.
Łuczka W. (2021). Procesy rozwojowe rolnictwa ekologicznego i ich ekonomiczno-społeczne uwarunkowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. https://doi.org/10.7366/9788366849020
Łuczka W., Kalinowski S., Shmygol N. (2021). Organic farming support policy in a sustainable development context: A Polish case study. Energies, 14 (14), 4208. https://doi.org/10.3390/en14144208
Maciejczak M. (2009). Rolnictwo i obszary wiejskie źródłem dóbr publicznych – przegląd literatury. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 75, 121–134.
Maciejczak M., Zakharov K. (2011). Public goods as a source of rural development. Proceedings of International Scientific Conference “Development prospects of rural areas lagging behind in the CEE region”. Szent István University, 24–26.05.2011, Godollo, Hungary.
Magurran A. (1988). Ecological Diversity and Its Measurement. Cambridge: Chapman & Hall. https://doi.org/10.1007/978-94-015-7358-0
Matyka M. (2017). Ocena regionalnego zróżnicowania struktury zasiewów w kontekście oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19 (3), 188–192. https://doi.org/10.5604/01.3001.0010.3245
Meemken E.M., Qaim M. (2018). Organic agriculture, food security, and the environment. Annual Review of Resource Economics, 10 (1), 39–63. https://doi.org/10.1146/annurev-resource-100517-023252
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2021). Projekt Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023–2027 (wersja 4.0).
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2019). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 lutego 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz.U. 2019 poz. 451).
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2015a). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz.U. 2015 poz. 370).
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2015b). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 lipca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Rolnictwo ekologiczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz.U. 2019 poz. 983).
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2013). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (Dz.U. poz. 361, ze zm.).
NIK [Najwyższa Izba Kontroli] (2019). Wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli, Departament Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
North D. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511808678
Offermann F., Nieberg H., Zander K. (2009). Dependency of organic farms on direct payments in selected EU member states: Today and tomorrow. Food Policy, 34 (3), 273–279. https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2009.03.002
Palšová L. (2019). Organic farming versus interest of the state for its support. Polish Journal of Environmental Studies, 28 (4), 2773–2784. https://doi.org/10.15244/pjoes/92813
Parlament Europejski (2018a). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r., w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007.
Parlament Europejski (2018b). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia na podstawie planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolnego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 i rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013. COM (2018) 392 final.
Pawłowska A., Grochowska R. (2021). “Green” transformation of the Common Agricultural Policy and its impact on farm income disparities, Energies, 14 (24), 8242. https://doi.org/10.3390/en14248242
Prandecki K., Wrzaszcz W., Zieliński M. (2021). Environmental and climate challenges to agriculture in Poland in the context of objectives adopted in the European Green Deal Strategy. Sustainability, 13 (18), 10318. https://doi.org/10.3390/su131810318
Przybyciński T. (2021). Instytucjonalne uwarunkowania rozwoju we współczesnej gospodarce. Zarys problematyki. Warszawa: SGH Oficyna Wydawnicza.
SCBD [Secretariat of the Convention on Biological Diversity] (2020). Global Biodiversity Outlook 5. Montreal: Convention on Biological Diversity, UNEP-WCMC.
Schwarz G., Nieberg H., Sanders J. (2010). Organic Farming Support Payments in the EU. Braunschweig: Johann Heinrich von Thünen-Institut.
Sienkiewicz J. (2010). Koncepcje bioróżnorodności – ich wymiary i miary w świetle literatury. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 45, 7–29.
Stiglitz J. (2015). Ekonomia sektora publicznego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stolze M., Sanders J., Kasperczyk N., Madsen G., Meredith S. (2016). CAP 2014–2020: Organic farming and the prospects for stimulating public goods. Brussels: IFOAM EU.
UNEP [United Nations Environment Programme] (2010). Strategic Plan for Biodiversity 2011–2020. Provisional Technical Rationale, Possible Indicators and Suggested Milestones for the Aichi Biodiversity Target (UNEP/CBD/COP/10/27/Add.1). 19 December 2010. Nagoya, Japan 18–29 October. An Information Document.
Uthes S., Kelly E., König H.J. (2020). Farm-level indicators for crop and landscape diversity derived from agricultural beneficiaries data. Ecological Indicators, 108. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2019.105725
Weizsäcker E.U. von, Wijkman A. (2018). Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet. A Report to the Club of Rome. New York: Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4939-7419-1
Wilkin J. (2016). Instytucjonalne i kulturowe podstawy gospodarowania. Humanistyczna perspektywa ekonomii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wilkin J. (2010). Dobra dostarczane przez rolnictwo w świetle teorii dóbr publicznych. W: J. Wilkin (red.). Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne (s. 41–51). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Wilkin J., Budzich-Szukała U., Saloni J. (2005). Wizja rozwoju polskiej wsi – elementy wspólne i różnicujące. Próba syntezy. W: J. Wilkin (red.). Polska Wieś 2025. Wizja rozwoju (s. 15–26). Warszawa: Fundusz Współpracy.
Zieliński M., Łopatka A., Koza P. (2020). Assessment of the functioning of farms in lessfavored areas and in areas of significant natural value (LFA specific type zone I). Zagadnienia Ekonomiki Rolnej / Problems of Agricultural Economics, 364 (3), 31–48. https://doi.org/10.30858/zer/124638
Ziętara W., Mirkowska Z. (2021). The green deal: Towards organic farming or greening of agriculture? Zagadnienia Ekonomiki Rolnej / Problems of Agricultural Economics, 368 (3), 29–54. https://doi.org/10.30858/zer/135520
Żylicz T. (2016). Polityka ekologiczna a gospodarcza. W: S. Czaja, A. Graczyk (red.). Ekonomia i środowisko. Księga jubileuszowa Profesora Bogusława Fiedora (s. 289–296). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
Bazy i źródła danych
Dane Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych dotyczące rolnictwa ekologicznego w kraju za lata 2004–2020. https://www.gov.pl/web/ijhars/dane-o-rolnictwie-ekologicznym (dostęp: 04.03.2022).
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności ekologicznych dla kampanii 2010–2021 w ujęciu gmin. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 17.01.2022 r.
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności ekologicznych dla kampanii 2021. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 1.02.2022 r.
