Znaczenie rolnictwa w Polsce na obszarach ONW jako źródła dóbr publicznych w kontekście polityki rolnej UE
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2023.2.199/01Słowa kluczowe:
obszary ONW, ekonomia neoklasyczna, Nowa Ekonomia Instytucjonalna (NEI), działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne (DRŚK), działanie „rolnictwo ekologiczne”, działanie zalesieniowe, WPR UE, model regresji logistycznejAbstrakt
Opracowanie miało na celu ustalenie roli instytucji w ekonomii neoklasycznej i Nowej Ekonomii Instytucjonalnej (NEI) w kontekście wsparcia rolnictwa na obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (obszary ONW) w dostarczaniu społeczeństwu dóbr publicznych związanych z ochroną środowiska przyrodniczego. Równoległym jego celem było wskazanie w ujęciu gmin stanu rolnictwa na obszarach ONW na tle rolnictwa z obszarów pozostałych, a także ustalenie kierunku rozwoju wybranych działań unijnej Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) w sposób szczególny służących temu celowi. Mowa tutaj o działaniach: rolno-środowiskowo-klimatycznym (DRŚK), „rolnictwo ekologiczne” oraz zalesieniowym. Ponadto celem publikacji było wskazanie istotnie statystycznych czynników, które w gospodarstwach z gmin z wyjątkowo dużym nasyceniem użytków rolnych (UR) ONW determinują skłonność tych gospodarstw do uczestniczenia w wymienionych działaniach. Dla zrealizowania celów opracowania poddano analizie krajową i zagraniczną literaturę dotyczącą ekonomii neoklasycznej i NEI. Wykorzystano dane z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z lat 2004–2021 oraz dane z g ospodarstw rolnych obecnych w Polskim Farm Accountancy Data Network za 2021 r. Ustalono, że w 2021 r. 94,1% łącznej powierzchni analizowanych działań wystąpiło w gminach z UR ONW. W gminach z wyjątkowo dużym nasyceniem UR ONW czynnikami większej skłonności gospodarstw do realizacji wspomnianych działań okazały się: fakt posiadania mniejszego dochodu liczonego bez dopłat operacyjnych w przeliczeniu na 1 ha UR, wyższy poziom wykształcenia rolnika i jego ukierunkowanie rolnicze, obecność w najbliższej okolicy innych gospodarstw uczestniczących w tych działaniach, a także posiadanie większej powierzchni UR oraz ich lokalizacja na obszarach Natura 2000.
Bibliografia
Abler D. (2004). Multifunctionality, agricultural policy, and environmental policy. Agricultural and Resource Economics Review, 33 (1), 8–17.
Barreiro-Hurle J., Espinosa-Goded M., Dupraz P. (2008). Does intensity of change matter? Factors affecting adoption in two agri-environmental schemes in Spain. Paper presented at the 107th EAAE Seminar “Modeling of Agricultural and Rural Development Policies”, Sevilla, Spain, January 29–February 1.
Batary P., Dicks L.V., Kleijn D., Sutherland W.J. (2015). The role of agri-environment schemes in conservation and environmental management. Conservation Biology, 29 (4).
Baum R., Śleszyński J. (2009). Nowe funkcje rolnictwa – dostarczanie dóbr publicznych. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 11 (2), 19–23.
Borrelli P., Robinson D.A., Fleischer L.R., Lugato E., Ballabio C., Alewell Ch., Meusburger K., Modugno S., Schutt B., Ferro V., Bagarello V., Van Oost K., Montanarella L., Panagos P. (2017). An assessment of the global impact of 21st century land use change on soil erosion. Nature Communications, 8 (1).
Brotherton I. (1991). What limits participation in ESAs? Journal of Environmental Management, 32 (3), 241–249.
Coyne L., Kendall H., Hansda R., Reed M.S., Williams D.J.L. (2021). Identifying economic and societal drivers of engagement in agri-environmental schemes for English dairy producers. Land Use Policy 101, 105174.
Crabtree R., Milne J. (1998). Applications of actions for environmentally sensitive areas: Examples in Scotland. Annales de Zootechnie, 47 (5–6), 491–496.
Czternasty W., Czyżewski B. (2004). Struktury instytucjonalne w mechanizmach alokacyjnych gospodarki rynkowej w warunkach transformacji systemowej. W: A. Noga (red.). Zmiany instytucjonalne w polskiej gospodarce rynkowej. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.
Czyżewski A., Kułyk P. (2015). Dobra publiczne w rolnictwie Unii Europejskiej. Społeczne znaczenie i finansowanie. Economic and Regional Studies, 8 (1), 5–18.
Defrancesco E., Gatto P., Runge F., Tresini S. (2008). Factors affecting farmers participation in agri-environmental measures: A northern Italian perspective. Journal of Agricultural Economics, 59 (1), 114–131.
Dembinski P.H. (2011). Finanse po zawale. Od euforii finansowej do gospodarczego ładu. Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka.
Dolderer J., Felber C., Teitscheid P. (2021). From Neoclassical Economics to Common Good Economics. Sustainability, 13 (4), 2093, s. 1.
EC [European Commission] (2021a). Communication from The Commission to the European Parliament, The European Council, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, EU Soil Strategy for 2030. Reaping the benefits of healthy soils for people, food, nature and climate. COM(2021) 699 final.
EC (2021b). Communication from The Commission to the European Parliament, The European Council, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Forging a climate-resilient Europe – The new EU Strategy on Adaptation to Climate Change. COM(2021) 82 final.
EC (2020a). Communication from The Commission to the European Parliament, The European Council, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. EU Biodiversity Strategy for 2030. Bringing nature back into our lives. COM (2020) 380 final.
EC (2020b). Communication from The Commission to the European Parliament, The European Council, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. A Farm to Fork Strategy for a Fair, Healthy and Environmentally-Friendly Food System. COM (2020) 381 final.
EC (2016). Fine-tuning in areas facing significant natural and specific constraints. Luxembourg: Publications Office of the EU.
Fiedor B. (2015). Instytucje formalne i nieformalne w kształtowaniu trwałego rozwoju. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, 40 (2), 83–107.
Foley J., DeFries R., Asner G.P., Barford C., Bonan G., Carpenter S.R., Chapin F.S., Coe M.T., Daily G.C., Gibbs H.K., Helkowski J.H., Holloway T., Howard E.A., Kucharik Ch.J., Monfreda Ch., Patz J.A., Prentice I.C., Ramankutty N., Snyder P.K. (2005). Global consequences of land use. Science, 309 (5734).
Früh-Müller A., Bach M., Breuer L., Hotes S., Koellner T., Krippes Ch., Wolters V. (2019). The use of agri-environmental measures to address environmental pressures in Germany: Spatial mismatches and options for improvement. Land Use Policy, 84, 347–362.
Galbraith J.K. (2016). Ekonomia wstecznego nurtu i nowy pragmatyzm. Kryzysy i ewolucja ekonomii. W: M. Bałtowski (red.). Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołodko (s. 58–70). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gerowitt B., Isselstein J., Marggraf R. (2003). Rewards for ecological goods-requirements and perspectives for agricultural land use. Agriculture Ecosystems & Environment, 98 (1–3), 541–547.
Gruszczyński M. (red.) (2012). Mikroekonometria. Modele i metody analizy danych indywidualnych. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer Business.
Harasim A. (2015). Zagadnienie dóbr publicznych związanych z rolnictwem i obszarami wiejskimi. W: Wybrane problemy produkcji rolniczej z uwzględnieniem aspektu dóbr publicznych. Seria: Studia i Raporty IUNG-PIB, 43 (17). Puławy: Dział Upowszechniania i Wydawnictw IUNG-PIB.
Harvey D.R. (2003). Agri-environmental relationships and multi-functionality: Further considerations. World Economy, 26 (5), 705–725.
Jadczyszyn J. (2022). Ocena rolnictwa na obszarach problemowych w Polsce. Seria: Monografie i Rozprawy Naukowe, 65. Puławy: Dział Upowszechniania i Wydawnictw IUNG-PIB w Puławach.
Jadczyszyn J., Zieliński M. (2020). Assessment of farms from High Nature Value Farmland areas in Poland. 22 (3), 108–118.
Kaliszewski S. (2016). Czynniki ograniczające zalesianie gruntów porolnych w Polsce w świetle badań ankietowych. Sylwan, 160 (10), 846–854.
Keen S. (2017). Ekonomia neoklasyczna. Fałszywy paradygmat. Poznań: Wydawnictwo Ekonomiczne Heterodox.
Kufel T. (2011). Ekonometria – rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem programu GRETL. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mączyńska E. (2021). Kryzysy jako impulsy zmian systemów społeczno-gospodarczych. Mazowsze. Studia Regionalne, 37, 11–32.
Mączyńska E. (2010). Ekonomia w warunkach gospodarki nietrwałości. W: E. Mączyńska, J. Wilkin (red.). Ekonomia i ekonomiści w czasach przełomu (s. 59–75). Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne.
MRiRW [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi] (2015). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 marca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz.U. poz. 415 i 765).
MRiRW (2013). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 marca 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (Dz.U. 2013 poz. 361 ze zm.).
MRiRW (2009a). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (Dz.U. Nr 33 poz. 262 ze zm.).
MRiRW (2009b). Sprawozdanie roczne z realizacji Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006 (za rok 2008). Warszawa.
MRiRW (2008). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (Dz.U. Nr 34 poz. 200).
MRiRW (2004). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objętych planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr 174 poz. 1809 z późn. zm.).
NIK [Najwyższa Izba Kontroli] (2019). Wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego. Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli, Departament Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Noga M. (2009). Szkice z makroekonomii. Warszawa: Wydawnictwo CeDeWu.
North D.C. (2003). Pojmowanie zmian ekonomicznych i wzrostu gospodarczego. W: G. Kołodko (red.). Globalizacja, marginalizacja, rozwój. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego.
North D.C. (1991). Institutions. Journal of Economic Perspectives, 5 (1), 97–112.
OECD (2022). Identification of support measures that finance or incentivise the provision of public goods in agriculture. Trade and Agriculture Directorate Committee for Agriculture. Paris: OECD Publishing.
Panagos P., Imeson A., Meusburger K., Borrelli P., Poesen J., Alewell Ch. (2016). Soil conservation in Europe: Wish or reality. Land Degradation & Development, 27 (6), 1547–1551.
Parlament Europejski, Rada UE (2013). Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005. Załącznik III.
Polanyi K. (2001). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Times. Boston: Beacon Press.
Rada UE (1999). Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia (Nr 1257/1999).
Rendon P., Steihoff-Knopp B., Burkhard B. (2022). Linking ecosystem condition and ecosystem services: A methodological approach applied to European agrosystems. Ecosystem Services, 53 (7).
Rudolf S. (2016). Nauki o zarządzaniu z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej. W: S. Rudolf (red.). Nowa ekonomia instytucjonalna a nauki o zarządzaniu. Gdańsk: Wydawnictwo Szkoły Bankowej w Gdańsku, Warszawa: CeDeWu.
Sadowski Z. (2010). Współczesna gospodarka rynkowa a nauka ekonomii. W: E. Mączyńska, J. Wilkin (red.). Ekonomia i ekonomiści w czasach przełomu. Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne.
Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2012). Ekonomia. Wydawnictwo Rebis.
Staniek Z. (2017). Ekonomia instytucjonalna. Dlaczego instytucje są ważne. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Stanisz A. (2016). Modele regresji logistycznej. Zastosowania w medycynie, naukach przyrodniczych i społecznych. Kraków: StatSoft Polska.
Stiglitz J.E. (2015). Cena nierówności. W jaki sposób dzisiejsze podziały społeczne zagrażają naszej przyszłości? Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Villanueva A.J., Rodriguez-Entrena M., Arriaza M., Gomez Limon J.A. (2017). Heterogeneity of farmers’ preferences towards agri-environmental schemes across different agricultural subsystems. Journal of Environmental Planning and Management, 60 (4), 1–24.
Wąs A., Malak-Rawlikowska A., Zavalloni M., Viaggi D., Kobus P. (2021). In search of factors determining the participation of farmers in agri-environmental schemes: Does only money matter in Poland? Land Use Policy, 101, 105190.
Wilkin J. (2016). Instytucjonalne i kulturowe podstawy gospodarowania. Humanistyczna perspektywa ekonomii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wilkin J. (2014). Dlaczego ekonomia straciła duszę? Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, 1 (64), 15–20.
Williamson O.E. (2000). The New Institutional Economics: Taking stock, looking ahead. Journal of Economic Literature, 38 (3), 595–613.
Williamson O.E. (1999). Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wittstock F., Paulus A., Beckmann M., Hagemann N., Baaken M.C. (2022). Understanding farmers decision-making on agri-environmental schemes: A case study from Saxony, Germany, Land Use Policy, 122, 106371.
Wojtyna A. (2002). Nowe kierunki badań nad rolą instytucji we wzroście i transformacji. Gospodarka Narodowa, 179 (10), 1–24.
Wynn G., Crabtree B., Potts J. (2001). Modelling farmer entry into the environmentally sensitive area schemes in Scotland. Journal of Agricultural Economics, 52 (1), 65–82.
Zieliński M. (2021). Rolnictwo ekologiczne w Polsce jako źródło dóbr publicznych na obszarach szczególnie predestynowanych do jego rozwoju. Wieś i Rolnictwo, 3 (193), 77–106.
Zieliński M., Jadczyszyn J. (2022). Importance and challenges for agriculture from High Nature Value farmlands (HNVf) in Poland in the context of the provision of public goods under the European Green Deal. Ekonomia i Środowisko/Economics and Environment, 3 (82), 194–219.
Zieliński M., Koza P., Łopatka A. (2022). Agriculture from areas facing natural or other specific constraints (ANCs) in Poland, its characteristics, directions of changes and challenges in the context of the European Green Deal. Sustainability, 14 (19), 11828.
Bazy i źródła danych:
Dane ARiMR zawarte w załączniku 8 do jej sprawozdania rocznego z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na dzień 31.12.2021 r. Dane przekazane przez Departament Płatności Bezpośrednich MRiRW do IERiGŻ-PIB w dniu 4.05.2022 r.
Dane Departamentu Płatności Bezpośrednich w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi uzyskane z ARiMR dotyczące powierzchni wspartej w ramach działania rolno-środowiskowo-klimatycznego w ramach WPR UE w latach 2008–2021 i przekazane do IERiGŻ-PIB w dniu 24.01.2023 r.
Dane Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych dotyczące rolnictwa ekologicznego w kraju za lata 2004–2021. https://www.gov.pl/web/ijhars/dane-o-rolnictwie-ekologicznym (dostęp: 02.02.2023).
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich dla kampanii 2016 i 2021 w ujęciu gmin. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 1.02.2022 r.
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności ekologicznych w ramach WPR UE dla kampanii 2016–2021. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 1.02.2022 r.
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych w ramach WPR UE dla kampanii 2016–2021. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 1.02.2022 r.
Dane wygenerowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na podstawie wniosków o przyznanie płatności zalesieniowych w ramach WPR UE dla kampanii 2016–2021. Baza danych przekazana do IERiGŻ-PIB w dniu 1.02.2022 r.
