Przestrzeń jako uwarunkowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce
Słowa kluczowe:
struktura przestrzenna wsi, struktura funkcjonalna, żywiołowa urbanizacja, peryferyzacja wsiAbstrakt
Artykuł jest próbą oceny zmian, jakie zachodzą w przestrzeni wiejskiej w okresie po 1990 roku. Wskazano wpływ przekształceń w zagospodarowaniu obszarów wiejskich na możliwości i kierunki rozwoju wsi w kontekście uwarunkowań historycznych, wizji zagospodarowania przestrzennego oraz nowych form zabudowy pojawiających się na wsi. Zwrócono uwagę na lokalizację zmian przestrzennych wsi – dotyczą one zarówno obszarów zabudowanych, jak i stref użytkowanych rolniczo, obejmują również użytki ekologiczne. Przekształcenia przestrzeni wiejskiej oddziałują bezpośrednio i pośrednio na warunki życia i pracy mieszkańców wsi, na ich relacje społeczne i kulturowe, ponadto kształtują ich przyszłe zachowania ekonomiczne i społeczne. Od użytkowników obszarów wiejskich w znacznym stopniu zależy struktura przestrzeni wiejskiej, intensywność i formy jej zagospodarowania, a także uporządkowanie i stopień zachowania walorów, zarówno przyrodniczych, jak i rolniczych oraz krajobrazowych i kulturowych wsi. Zwrócono uwagę na znaczenie czynników zewnętrznych – funkcjonowanie systemu planowania zagospodarowania przestrzennego, systemu przyciągania inwestycji na wieś, oddziaływanie europejskich środków i dokonywanie wyboru głównych kierunków rozwoju wsi.Bibliografia
Aring J., Herfert G., 2001: Neue Muster der Wohnsuburbanisierung, [w:] Suburbanisierung in Deutschland. Aktuelle Tendenzen, K. Brake, J. Dangschat, G. Herfert, (red.), Leske und Budrich, Leverkusen-Opladen, s. 43–56.
Antrop M., 2000: Changing patterns in the urbanized countryside of Western Europe, Landscape Ecology, nr 15, s. 257–270.
Bański J., 2008: Strefa podmiejska – już nie miasto, jeszcze nie wieś, [w:] Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce, A. Jezierska-Thole i L. Kozłowski (red.). Wyd. Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 29–43.
Bański J., 2013: Polska wieś w perspektywie 2050 roku. Studia Obszarów Wiejskich, t. 33, Komisja Obszarów Wiejskich PTG, IGiPZ PAN, Warszawa.
Baum R., 2008: Sustainable development of agriculture and its assessment criteria. Journal of Agribusiness and Rural Development, nr 1 (7), s. 5–15.
Bożek J., Bogocz D., 2012: Przestrzenne zróżnicowanie struktury agrarnej województw w ujęciu dynamicznym. Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 20, nr 1 (czerwiec 2012), s. 21–38.
Budzich-Szukała U., 2005: Czy wieś uratuje cywilizację? – wizja polskiej wsi w perspektywie 25-lecia. Polska wieś 2025. Wizja rozwoju. J. Wilkin (red.). IRWiR PAN, Warszawa.
Černe A., 2004: Dispersed and decentralized settlement system. Dela, vol. 21, Ljubljana 2004, s. 83–95.
Czernik L., 2009: Wieś w procesie suburbanizacji na przykładzie wybranych wsi Południowej Anglii. Politechnika Szczecińska, (współpraca w zakresie projektu badawczego Kształtowanie przestrzeni wsi podmiejskiej na przykładzie oddziaływania funkcjonalnego miasta Szczecina), http://www.led.ps.pl/publikacje/ LC_PF_0407_S.pdf (dostęp: 10.02.2011)
Developing Europe’s Rural Regions in the Era of Globalization, Summary Report from the DERREG Project, October 2011, http://www.derreg.eu/system/files/DERREG%20Summary%20Report.pdf
Drobek W., Heffner K., 1994: Koncepcja wsi kluczowych a procesy osadnicze na obszarach wiejskich. Przegląd Geograficzny, t. 66, z. 12, Warszawa, s. 19–31.
Eberhardt P., 1989: Regiony wyludniające się w Polsce. Prace Geograficzne nr 148, IGiPZ PAN, Warszawa.
EDORA. European Development Opportunities for Rural Areas, Applied Research 2013/1/2 Final Report, Annex 1 (Part C: Scientific Working Papers), ESPON & UHI Millennium Institute 2011, Version 2 August 2011.
Fałkowski J., 2010: Zmiany liczby gospodarstw rolnych w Polsce w okresie transformacji. Gospodarka Narodowa nr 1–2, s. 89–108.
Farrell M., Mahon M., McDonagh J., 2012: The rural as a return migration destination, European Countryside, vol. 4, issue 1, s. 31–44.
Findlay A., Stockdale A., Findlay A.M., Short D., 2001: Mobility as a Driver of Change in Rural Britain: An Analysis of the Links between Migration, Commuting and Travel to Shop Patterns. International Journal of Population Geography vol. 7, s. 1–15.
Frys W., Nienaber B., 2011: Die Situation der Wohnmigranten im ländlichen Saarland, [w:] Scneller, öfter, weiter? Perspektiven der Raumentwicklung in der Mobilitätsgesellschaft, H.-P. Hege, Y. Knapstein, R. Meng, K. Ruppenthal, A. Schmitz-Veltin, Ph. Zakrzewski (red.), 13. Junges Forum der ARL. 13. bis 15. Oktober 2010 in Mannheim, Arbeitsberichte der ARL 1, Hannover, s. 94–104.
Golachowski S., 1969: Urbanizacja wsi w województwie opolskim, [w:] Studia nad miastami i wsiami śląskimi, S. Golachowski (red.). Opole–Wrocław, s. 180–193.
Gonda-Soroczyńska E., 2009: Przemiany strefy podmiejskiej Wrocławia w ostatnim dziesięcioleciu. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, nr 4, Polska Akademia Nauk, Oddz. w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, Kraków, s. 149–165.
Halfacree K., 2008: To Revitalise Counterurbanisation Research? Recognising an International and Fuller Picture. Population, Space and Place, vol. 14, s. 479–495.
Hałasiewicz A., 2011: Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i budowania spójności terytorialnej kraju. MRR, Warszawa, https://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/Ewaluacja_i_analizy/Raporty_o_rozwoju/Raporty_krajowe/Documents/Ekspertyza_Rozwoj_%20obszarow_wiejskich_09082011.pdf
Heffner K., 1999: Problem tworzenia miejsc pracy na terenach wiejskich. Czynnik przestrzeni. Biuletyn nr 9: „Zielone” miejsca pracy na wsi, Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa, s. 54–58.
Heffner, K., 2011: Problemy zagospodarowania przestrzeni wiejskiej, [w:] Rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Diagnozy, strategie, koncepcje polityki, I. Nurzyńska i M. Drygas (red. nauk.). Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 175–194.
Heffner K., 2011: Semiurbanizacja a suburbanizacja. Ewolucja procesów w aglomeracji opolskiej, [w:] Procesy suburbanizacji w wybranych miastach Polski, J. Słodczyk (red.). Studia miejskie 3, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 17–34.
Heffner K., Czarnecki A., 2011: Wpływ zjawiska drugich domów na rozwój obszarów wiejskich, [w:] Drugie domy w rozwoju obszarów wiejskich, K. Heffner i A. Czarnecki (red. nauk.). Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, s. 131–162.
Heffner K., Klemens B., 2012: Jakość życia i aktywność mieszkańców na obszarach wiejskich (na przykładzie województwa opolskiego). Barometr Regionalny nr 4, s. 81–88.
Heřman S., Eberhardt P., 1973: Prognozy przemian osadnictwa miejskiego Polski. Biuletyn KPZK PAN, nr 78, Warszawa.
Jansson K.M., Terluin I.J., 2009: Alternative Futures of Rural Areas in the EU. Den Haag, LEI Wageningen UR, (LEI Rapport / Werkveld International Policy 2009-057).
Kajdanek K., 2012: Suburbanizacja po polsku. Nomos, Kraków.
Kistowski M., 2009: Problemy zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich – między rozkwitem, peryferyzacją a degradacją, [w:] Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów otwartych? Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa, s. 6–17.
Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010–2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie, 2010: Monitor Polski nr 36, MRR, Warszawa.
Kształtowanie przestrzeni wsi podmiejskiej – na przykładzie obszaru oddziaływania funkcjonalnego miasta Szczecina, http://www.led.ps.pl/BADANIA/podsumowanie.htm (dostęp: maj 2013).
Lisowski A., 2005: Janusowe oblicze suburbanizacji, [w:] Współczesne procesy urbanizacji i ich skutki, I. Jażdżewska (red.). Konwersatorium Wiedzy o Mieście XVIII, Katedra Geografii Miast i Turyzmu, Uniwersytet Łódzki, Łodź, s. 91–100.
Mai R., Schlomer C., 2007: Erneute Landflucht?: Wanderungen aus dem ländlichen Raum in die Agglomerationen. Zeitschrift fur Bevolkerungswissenschaft: Demographie, Jg. 32, z. 3/4, s. 713–742.
Malisz B., 1971: Prognoza zmiany sieci osadniczej w Polsce, [w:] Polska 2000. Prognozy rozwoju sieci osadniczej. Ossolineum, Wrocław–Warszawa.
Malisz B., 1984: Trzy wizje polskiej przestrzeni, [w:] Gospodarka przestrzenna Polski. Diagnoza – rekonstrukcja – prognoza, A. Kukliński (red.). Biuletyn KPZK PAN nr 125, Warszawa, s. 6–45.
Marsden T., Sonnino R., 2008: Rural development and the regional state: Denying multifunctional agriculture in the UK. Journal of Rural Studies vol. 24, s. 422–431.
Niedźwiecka-Filipiak I., Borcz Z., 2010: Zmiany krajobrazu wiejskiego zagrożeniem dla zachowania tożsamości miejsca. Acta Scientiarum Polonorum. Acta Sci. Pol., Administratio Locorum vol. 9 (4), s. 85–97.
Perez-Mesa J.C., Galdeano-Gomez E., Aznar-Sanchez J.A., 2011: The Complexity of Theories on Rural Development in Europe: An Analysis of the Paradigmatic Case of Almeria (South-east Spain). Sociologia Ruralis vol. 51, nr 1, s. 54–78.
Płatkowska-Prokopczyk L., 2012: „Zielone miejsca pracy” jako element wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich – próba rozpoznania zjawiska. Journal of Agribusiness and Rural Development, www.jard.edu.pl 3(25) 2012, s. 195–206.
Prochownikowa A., 1975: Urbanizacja wsi czy deruralizacja? Czasopismo Geograficzne, t. XLVI, z. 4. Wrocław, s. 399–405.
Prognozy rozwoju sieci osadniczej. Polska 2000, 1971: Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000” PAN, Ossolineum, Warszawa.
Rakowski W., 1975: Procesy urbanizacji wsi na przykładzie woj. warszawskiego. Studia KPZK PAN, t. 50, Warszawa.
Słodowa-Hełpa M., 2009: Zrównoważony rozwój terenów otwartych – punkt widzenia ekonomisty, [w:] Jak zapewnić rozwój zrównoważony terenów otwartych? Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa, s. 22–28.
Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 1999 roku, Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Warszawa.
Stasiak A., 1992: Przewidywane zmiany w stanie i rozmieszczeniu ludności wiejskiej w Polsce do roku 2010, [w:] Wybrane zagadnienia obszarów wiejskich. Biuletyn KPZK PAN nr 158, s. 7–22, Warszawa.
Strzelecki Z., 2011: Ludność Polski w 2050 roku, [w:] Wizja przyszłości Polski. Studia i analizy, J. Kleer, A.P. Wierzbicki, Z. Strzelecki, L. Kuźnicki (red. nauk.). Polska Akademia Nauk Komitet Prognoz – „Polska 2000 Plus”, t. I Społeczeństwo i państwo, Warszawa, s. 45–56.
Sytuacja demograficzna Polski, 2011: Rządowa Rada Ludnościowa, Raport 2010–2011, Warszawa.
Szachowicz U., 2011, Wpływ nowych funkcji na przemiany funkcjonalno-przestrzenne wsi w strefie podmiejskiej Opola. Praca doktorska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydz. Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, Instytut Kształtowania Krajobrazu, Wrocław.
Szachowicz U., Niedźwiecka-Filipiak I., 2007: Problematyka przemian funkcjonalnych i przestrzennych gmin podmiejskich – wybrane zagadnienia na przykładzie gminy Dobrzeń Wielki. Woda, Środowisko, Obszary wiejskie, t. 7, z. 2b (21), IMUZ, Falenty.
Taylor J.E., 2001: Migration: new dimensions and characteristics, causes, consequences and implications for rural poverty. Food, Agriculture and Rural Development, K.G. Stamoulis (red.). Food and Agricultural Organisation. Rome.
W. Weiß, 2002: Der Ländlichste Raum – regional-demografische Perspektiven. Probleme von Abwanderungsgebieten mit geringer Bevölkerungsdichte. Der Landkreis, 72. Jg., Heft 1/2002, s. 15–19.
Wesołowska M., 2005: Rozwój budownictwa mieszkaniowego a przemiany przestrzenne wsi województwa lubelskiego. Studia Obszarów Wiejskich, t. 10, IGiPZ PAN, Komisja Obszarów Wiejskich PTG, Warszawa.
Wilczyński R., Wiland M., Niedźwiecka-Filipiak I., Solisz I., 2014: Przestrzeń wiejska, [w:] Przestrzeń życia Polaków, Raport, J. Sepioł (red.). SARP, Warszawa, s. 37–66.
Williams M., Shaw G., 2009: Future play: tourism, recreation and land use. Land Use Policy, vol. 26, s. 326–335.
Wilkin J., 2005: O potrzebie i zasadach tworzenia wizji rozwoju polskiej wsi, [w:] Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, J. Wilkin (red.). Fundusz Współpracy, Warszawa, s. 9–14.
Wilkin J. (red.)., 2005: Polska wieś 2025, Wizja rozwoju. Fundusz Współpracy, Warszawa.
