Rolnicy a pozostali mieszkańcy wsi i miast. Analiza zmian sytuacji życiowej, postaw i orientacji politycznych po 1989 roku
Słowa kluczowe:
wieś, rolnicy, transformacja ustrojowa, zmiany postaw i orientacji politycznych, PolskaAbstrakt
W artykule stawiam pytanie o to, czy rolnicy w Polsce są nadal – jak to często podkreślali ekonomiści i socjologowie w latach 90. – „balastem cywilizacyjnych i ustrojowych przemian”. Podstawą analiz są dane pochodzące z badań „Polacy”, realizowanych od czasów przed-Solidarnościowych pod kierunkiem Władysława Adamskiego jako quasi-panel na dużych ogólnopolskich próbach. Okres, który podlega analizie, dotyczy postkomunistycznej Polski, gdzie dwie okoliczności wydają się szczególnie ważne w analizach wsi i rolnictwa: członkostwo w Unii Europejskiej oraz postępująca globalizacja gospodarki światowej. Po latach „opresyjnej wolności”, związanej z wchodzeniem rolnictwa w reguły gospodarki rynkowej, rolnicy i obszary wiejskie w Polsce stali się głównymi beneficjentami unijnego wsparcia. Czy okoliczności te zmieniają nastawienia mieszkańców wsi (w tym rolników) wobec zmian ustrojowych, państwa, własnej przyszłości? Odpowiedź ma charakter ambiwalentny. Przypływ pieniędzy unijnych przynosi poprawę materialnych warunków życia na wsi i zmniejsza jej cywilizacyjny dystans do miasta, lecz nie przyczynia się w analogicznym stopniu do zwiększania konkurencyjności gospodarstw rolnych. Skutkuje to większą – choć niewspółmierną do skali finansowego wsparcia i bardzo selektywną – lojalnością rolników i pozostałych mieszkańców wsi wobec systemu, lecz nie eliminuje skali roszczeń wobec państwa, które w dobie postępującej globalizacji staje się głównym adresatem społecznych oczekiwań.Bibliografia
Adamski W. (red.), 1982: Polacy ’81. Postrzeganie kryzysu i konfliktu. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Adamski W. (red.), 1989: Dynamika konfliktu społecznego. Polacy 1980–1988. Redakcja Ośrodka Analiz Społecznych ZMW, Poznań.
Adamski W. (red.), 1998: Aktorzy i klienci transformacji. Polacy ’95. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Błąd M., 2011: Wielozawodowość w rodzinach rolniczych. Przyczyny, uwarunkowania i tendencje rozwoju. Wydawnictwo Naukowe IRWiR PAN, Warszawa.
Boski P., 1993: O dwóch wymiarach lewicy–prawicy na scenie politycznej i w wartościach politycznych polskich wyborców, [w:] Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej, J. Reykowski (red.). Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa, s. 49–99.
Daab Z., 1993: Indywidualizm a poglądy społeczno-polityczne, [w:] Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej, J. Reykowski (red.). Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa, s. 101–128.
Frenkel I., 2012: Ludność wiejska, [w:] Polska wieś 2012, Raport o stanie wsi, J. Wilkin i I. Nurzyńska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 15–64.
Gorlach K., 1995: Chłopi, rolnicy, przedsiębiorcy. „Kłopotliwa klasa” w Polsce postkomunistycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Gorlach K., 2004: Socjologia obszarów wiejskich. Problemy i perspektywy. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Gorlach K. i Seręga Z. (red.), 1995: Family Farm in the Contemporary World. East – West Comparaisons. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Gorzelak G., 2005: Polska polityka regionalna wobec zróżnicowań polskiej przestrzeni, [w:] Państwo, samorząd i społeczności lokalne, K. Bondyra, M. Szczepański, P. Paweł (red.). Poznań: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej.
Halamska M., 2011: Wieś jako przedmiot badań naukowych, [w:] Wieś jako przedmiot badań naukowych na początku XXI wieku, M. Halamska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 228–240.
Halamska M., 2013: Quasi-chłopi w przestrzeni społecznej wsi. Wieś i Rolnictwo nr 2, s. 28–42.
Kaleta A., 2012: Kilka uwag o „wielozawodowości” i „rodzinie rolniczej” oraz o pojęciach pokrewnych. Wieś i Rolnictwo nr 2, s. 138–145.
Klank L., 2006: Sukcesja gospodarstw rolnych w Polsce. IRWiR PAN, Warszawa.
Knieć W., 2012: Wspólna Polityka Rolna a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Polski. Analiza socjologiczna. Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Korzeniowski K., 1993: Alienacja polityczna a uczestnictwo polityczne w warunkach transformacji systemu, [w:] Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej, J. Reykowski (red.). Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa, s. 155–192.
Miszalska A., 1996: Reakcje społeczne na przemiany ustrojowe. Postawy, zachowania i samopoczucie Polaków w początkach lat dziewięćdziesiątych. Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego, Łódź.
Pełczyńska-Nałęcz K., 1998: Postawy i zachowania polityczne – tendencje zmian w latach 1988–1995, [w:] Aktorzy i klienci transformacji. Polacy ’95, W. Adamski (red.). Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Reykowski J. (red.), 1993: Wartości i postawy Polaków a zmiany systemowe. Szkice z psychologii politycznej. Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa.
Rychard A. i Federowicz M. (red.), 1993: Społeczeństwo w transformacji. Ekspertyzy i studia. IFiS PAN, Warszawa.
Shanin T., 1971: Peasantry as a political factor, [w:] Peasants and Peasant societies. Selected readings, T. Shanin (red.). Penguin Books, Harmondsworth.
Stanny M., 2013: Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, IRWiR PAN, Warszawa.
Szafraniec K., 2002: Polskie residuum systemowe – pytanie o rolę wsi i chłopów w procesach przekształceń ustrojowych. Kultura i Społeczeństwo nr 4, s. 81–107.
Szafraniec K., 2011: Młodzi 2011. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa.
Wasielewski K., 2013: Młodzież wiejska na uniwersytecie. Droga na studia, mechanizmy alokacji, postawy wobec kształcenia. Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Wilkin J. (red.), 2004: Polska wieś po wejściu do Unii Europejskiej. Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa.
Wilkin J. (red.), 2005: Polska wieś 2025. Wizja rozwoju. Fundusz Współpracy, Warszawa.
Wilkin J., 2007: Przemiany na obszarach wiejskich w Polsce w okresie transformacji systemowej i integracji europejskiej, [w:] Odnowa wsi w integrującej się Europie, M. Kłodziński, M. Błąd i R. Wilczyński (red.). IRWiR PAN, Warszawa.
Wilkin J., 2010: Czy paradygmat wielofunkcyjnego rolnictwa zrewolucjonizuje europejską politykę rolną? Podsumowanie badań i wnioski praktyczne, [w:] Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne, J. Wilkin (red.). IRWiR PAN, Warszawa, s. 197–208.
Wilkin J., 2012: Polska wieś 2012 – główne tendencje, zjawiska i problemy, [w:] Polska wieś 2012, J. Wilkin i I. Nurzyńska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 9–14.
Wilkin J., 2012: Wieś i rolnictwo w strukturach współczesnej Polski, [w:] Uwarunkowania ekonomiczne polityki rozwoju polskiej wsi i rolnictwa, M. Drygas i K. Zawalińska (red.). IRWiR PAN, Warszawa, s. 19–40.
