Z pola na toruńskie stoły. Zakupy bezpośrednio od rolnika – perspektywa miejskiego konsumenta
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2025.1.206/03Słowa kluczowe:
alternatywne sieci żywnościowe, konsumenci żywności, zakupy bezpośrednie z gospodarstwaAbstrakt
Celem artykułu było pokazanie motywacji oraz warunków dotyczących korzystania z oferty zakupów prosto od rolnika („z pola na stół”) przez konsumentów toruńskich, a także przedstawienie doświadczeń użytkowania krótkich łańcuchów żywnościowych w tej grupie. Przedstawione zostało tło teoretyczne i historyczne inicjatyw typu „z pola na stół”, z podkreśleniem znaczenia konsumentów jako aktywnych podmiotów tworzących partnerskie relacje z rolnikami. Wyniki badań pokazały, że ponad połowa konsumentów toruńskich w jakiejś formie kupuje żywność prosto od rolnika i robi to systematycznie, a skala zakupów zdaje się rosnąć. Podstawowe bezpośrednie motywy korzystania z oferty „z pola na stół” lub zainteresowania nią to: świeżość, jakość i wartość zdrowotna oraz cena produktów. W pośredni sposób konsumenci kierują się tu zaufaniem, lojalnością wobec sprzedawcy (rolnika) oraz względami ideowymi (korzyści pozaekonomiczne). Ta forma zakupów wiąże się też z korygowaniem doświadczanej przez konsumentów asymetrii informacyjnej i anonimizacji żywności. Istotna była tutaj też kwestia informacji zwrotnej – od klienta do producenta – umożliwiająca modyfikowanie produkcji przez rolników, np. wprowadzanie nowych upraw czy nowych produktów.
Bibliografia
Allaby M., MacDonald G.K., Turner S. (2021). Growing pains: Small-scale farmer responses to an urban rooftop farming and online marketplace enterprise in Montréal, Canada. Agriculture and Human Values, 38(3), 677–692. DOI: https://doi.org/10.1007/s10460-020-10173-y
Allen P., Fitz Simmons M., Goodman M., Warner K. (2003). Shifting plates in the agrifood landscape: The tectonics of alternative agrifood initiatives in California. Journal of Rural Studies, 19(1), 61–75. DOI: https://doi.org/10.1016/S0743-0167(02)00047-5
Angowski M., Domańska K. (2015). Czynniki wpływające na wybór miejsca dokonywania zakupu na rynku serów żółtych na przykładzie serów długo dojrzewających. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu, 41(2), 385–397. DOI: https://doi.org/10.18276/pzfm.2015.41/2-31
Bánáti D. (2011). Consumer response to food scandals and scares. Trends in Food Science & Technology, 22(2–3), 56–60. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tifs.2010.12.007
Béaur G. (red.). (2020). Alternative Agriculture in Europe (Sixteenth–Twentieth Centuries). Turnhout: Brepols Publishers. DOI: https://doi.org/10.1484/M.RURHE-EB.5.118737
Beus C.E., Dunlap R.E. (1990). Conventional versus alternative agriculture: The paradigmatic roots of the debate. Rural Sociology, 55(4), 590–616. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1549-0831.1990.tb00699.x
Bilewicz A., Potkańska D. (2013). Jak kiełkuje społeczeństwo obywatelskie? Kooperatywy spożywcze w Polsce jako przykład nieformalnego ruchu społecznego. Trzeci Sektor, 3(31), 25–44.
Bilewicz A., Śpiewak R. (2015). Enclaves of activism and taste: Consumer cooperatives in Poland as alternative food networks. Socio.Hu Társadalomtudományi Szemle, 5(SI3), 145–166. DOI: https://doi.org/10.18030/socio.hu.2015en.145
Blumberg R. (2018). Alternative food networks and farmer livelihoods: A spatializing livelihoods perspective. Geoforum, 88, 161–173. DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2017.10.007
Brunori G., Rossi A., Guidi F. (2012). On the new social relations around and beyond food: Analysing consumers’ role and action in gruppi di acquisto solidale (solidarity purchasing groups). Sociologia Ruralis, 52(1), 1–30. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.2011.00552.x
Brunori G., Rossi A., Malandrin V. (2011). Co-producing transition: Innovation processes in farms adhering to solidarity-based purchase groups (GAS) in Tuscany, Italy. The International Journal of Sociology of Agriculture and Food, 18(1), 28–53.
CBOS [Centrum Badania Opinii Społecznej] (2013). Jak i gdzie kupujemy żywność. Komunikat z badań CBOS. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_094_13.PDF (dostęp: 11.03.2025).
Coleman W.D., Skogstad G.D., Atkinson M.M. (1996). Paradigm shifts and policy networks: Cumulative change in agriculture. Journal of Public Policy, 16(3), 273–301. DOI: https://doi.org/10.1017/S0143814X00007777
EFSA [European Food Safety Authority] (2019). Food safety in the EU: Survey requested by the European Food Safety Authority (EFSA) and co-ordinated by the European Commission, Directorate-General for Communication. Brussels: European Commission.
Feagan R. (2007). The place of food: Mapping out the ‘local’ in local food systems. Progress in Human Geography, 31(1), 23–42. DOI: https://doi.org/10.1177/0309132507073527
Flemmen M., Johs H., Jarness V. (2017). Class, culture and culinary tastes: Cultural distinctions and social class divisions in contemporary Norway. Sociology, 52(1), 128–149. DOI: https://doi.org/10.1177/0038038516673528
Fonte M. (2013). Food consumption as social practice: Solidarity Purchasing Groups in Rome, Italy. Journal of Rural Studies, 32, 230–239. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2013.07.003
Fourat E., Closson C., Holzemer L., Hudon M. (2020). Social inclusion in an alternative food network: Values, practices and tensions. Journal of Rural Studies, 76, 49–57. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.03.009
García-Rosell J.C. (2013). A multi-stakeholder perspective on sustainable marketing: Promoting sustainability through action and research. Rozprawa doktorska na Uniwersytecie Laponii, Finlandia.
Gardocka-Jałowiec A., Szalonka K., Stańczyk P. (2018). The determinants of shopping place selection in Poland – the survey results. Optimum. Economic Studies, 4(94). DOI: https://doi.org/10.15290/oes.2018.04.94.20
GIW [Główny Inspektorat Weterynarii] (b.d.). Rolniczy handel detaliczny. https://www.wetgiw.gov.pl/handel-eksport-import/rolniczy-handel-detaliczny (dostęp: 22.04.2025).
Goodman D., DuPuis E.M., Goodman M.K. (2012). Alternative Food Networks: Knowledge, Practice, and Politics. New York: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203804520
Goodman D., Goodman G. (2009). Alternative Food Networks. W: R. Kitchin, N. Thrift (red.). International Encyclopedia of Human Geography, Chapter: Alternative Food Networks. Oxford: Elsevier.
Goodman D., Goodman M.K., DuPuis E.M. (2014). Alternative Food Networks: Knowledge, Practice and Politics. London–New York: Routledge.
Gori F., Castellini A. (2023). Alternative food networks and short food supply chains: A systematic literature review based on a case study approach. Sustainability, 15(10), 8140. DOI: https://doi.org/10.3390/su15108140
Gorlach K., Nowak P. (2011). Tradycja, wiedza i sieci społeczne w regionalnej produkcji żywności. Przypadek sera oscypka. W: H. Podedworna (red.). Nowe inspiracje socjologii wsi (s. 32–56). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Goszczyński W. (2014). Smak zmiany. Nowe formy społecznej organizacji rolnictwa i konsumpcji żywności w Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Goszczyński W., Knieć W., Kamiński R. (2016). Teoria sieciowych zachowań konsumentów na rynku żywności wysokiej jakości. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 3, 47–61.
Goszczyński W., Śpiewak R. (2023). The dark side of the bun: Endo and exogenous class exclusions in the Polish alternative food network. Food, Culture, and Society, 26(5), 1107–1133. DOI: https://doi.org/10.1080/15528014.2022.2096367
Goszczyński W., Wróblewski M., Wójtewicz A. (2018). Jakość w polskich alternatywnych sieciach żywnościowych. Analiza praktyk społecznych. Studia Socjologiczne, 1(228), 143–170.
Holloway L., Kneafsey M., Cox R., Venn L., Dowler E., Tuomainen H. (2007). Beyond the ‘alternative’–‘conventional’ divide? Thinking differently about food production–consumption relationships. W: D. Maye, L. Holloway, M. Kneafsey (red.). Alternative Food Geographies: Representation and Practice (s. 203–218). Oxford: Elsevier.
IPES-Food [International Panel of Experts on Sustainable Food Systems] (2019). Towards a Common Food Policy for the European Union: The Policy Reform and Realignment That Is Required to Build Sustainable Food Systems in Europe. Brussels: IPES-Food.
Jaklin U., Kummer S., Milestad R. (2015). Why do farmers collaborate with a food cooperative? Reasons for participation in civic network in Vienna. The International Journal of Sociology of Agriculture and Food, 22(1), 41–61.
Jarosz L. (2008). The city in the country: Growing alternative food networks in metropolitan areas. Journal of Rural Studies, 24(3), 231–244. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2007.10.002
Jehlička P., Smith J. (2007). Stories around food, politics and change in Poland and the Czech Republic. Transactions of the Institute of British Geographers, 32(3), 395–410. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-5661.2007.00258.x
Kawecka A., Gębarowski M. (2015). Short food supply chains – benefits for consumers and food producers. Journal of Agribusiness and Rural Development, 3(37), 459–466. DOI: https://doi.org/10.17306/JARD.2015.48
Kneafsey M., Venn L., Schmutz U., Balasz B., Trenchard L., Eyden-Wood T., Bos E., Sutton G., Blackett M. (2013). Short Food Supply Chains and Local Food Systems in the EU: A State of Play of Their Socio-Economic Characteristics. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Kopczyńska E. (2015). Co to jest jedzenie naturalne? Socjonatura na targowisku. Studia Socjologiczne, 4(219), 181–203.
Letelier E., Aguayo B.C., Saravia P., Carroza N., Vanhulst J. (2021). Territoriality, environment and hybrid governance tensions in alternative food networks: Cases of small-scale viticulture in Chile. Environmental Policy & Governance, 31(3), 186–198. DOI: https://doi.org/10.1002/eet.1926
Leventon J., Laudan J. (2017). Local food sovereignty for global food security? Highlighting interplay challenges. Geoforum, 85, 23–26. DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2017.07.002
Little R., Maye D., Ilbery B. (2010). Collective purchase: Moving local and organic foods beyond the niche market. Environment and Planning A, 42(8), 1797–1813. DOI: https://doi.org/10.1068/a4262
Marchlewska K., Szczepańska D., Karakula A., Molenda Z., Rogoza M., Maison D. (2022). The devil is not as black as he is painted? On the positive relationship between food industry conspiracy beliefs and conscious food choices. PLoS One. 17(8), e0272737. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0272737
Markuszewska A., Prior A., Strano A., Bálint B., Midoux B., Bros C., Koutsaftaki C., Jochum C., Buffet C., McGlynn D., del Bravo F., Valtari H., Czaja J., Saalasto P., Töyli P., Kokovkin R., Redman M., Regragui Mazili S., Silm S., Watson S., Leporati S., Marran T., Hudson T. (2012). Local Food and Short Supply Chains. Seria: EU Rural Review: A Publication from the European Network for Rural Development, 12. Brussels: European Union.
Marsden T., Banks J., Bristow G. (2000). Food supply chain approaches: Exploring their role in rural development. Sociologia Ruralis, 40(4), 424–438. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9523.00158
Matacena R. (2016). Linking alternative food networks and urban food policy: A step forward in the transition towards a sustainable and equitable food system? International Review of Social Research, 6(1), 49–58. DOI: https://doi.org/10.1515/irsr-2016-0007
Meek D. (2016). The cultural politics of the agroecological transition. Agriculture and Human Values, 33, 275–290. DOI: https://doi.org/10.1007/s10460-015-9605-z
Meyer S.B., Coveney J., Henderson J., Ward P.R., Taylor A.W. (2012). Reconnecting Australian consumers and producers: Identifying problems of distrust. Food Policy, 37(6), 634–40. DOI: https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2012.07.005
Michel-Villarreal R. (2022). Towards sustainable and resilient short food supply chains: A focus on sustainability practices and resilience capabilities using a case study. British Food Journal, 125(1), 1914–1935. DOI: https://doi.org/10.1108/BFJ-09-2021-1060
Michel-Villarreal R., Vilalta-Perdomo E.L., Hingley M. (2020). Exploring producers’ motivations and challenges within a farmers’ market. British Food Journal, 122, 2089–2103. DOI: https://doi.org/10.1108/BFJ-09-2019-0731
Michel-Villarreal R., Vilalta-Perdomo E., Hingley M., Canavari M. (2024). Rethinking alternative food networks: Unpacking key attributes and overlapping concepts. Agroecology and Sustainable Food Systems, 49(3), 415–442. DOI: https://doi.org/10.1080/21683565.2024.2420831
Murdoch J., Marsden T., Banks J. (2000). Quality, nature, and embeddedness: Some theoretical considerations in the context of the food sector. Economic Geography, 76(2), 107–125. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1944-8287.2000.tb00136.x
Olszanka P. (2022). Eating our way to authenticity: Polish food culture & the post-socialist ‘transformation’. Social Sciences, 11(2), 1–16. DOI: https://doi.org/10.3390/socsci11020044
Ostrom E. (2009). A general framework for analysing the sustainability of social-ecological systems. Science, 325(5939), 419–422. DOI: https://doi.org/10.1126/science.1172133
Pascucci S., Dentoni D., Lombardi A., Cembalo L. (2016). Sharing values or sharing costs? Understanding consumer participation in alternative food networks. NJAS – Wageningen Journal of Life Sciences, 78, 47–60. DOI: https://doi.org/10.1016/j.njas.2016.03.006
Pettenati G., Toldo A., Ferrando T. (2018). Food system as commons. W: J.L. Vivero-Pol, T. Ferrando, O. De Schutter, U. Mattei (red.). Routledge Handbook of Food as a Commons (s. 42–56). New York: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315161495-3
Podedworna H. (2006). Wieś jako przestrzeń konsumpcji i produkt rynkowy. Roczniki Socjologii Wsi, 27, 153–161.
Polska w liczbach (2021). https://www.polskawliczbach.pl/Torun (dostęp: 02.04.2025).
Slavuj Borčić L. (2022). The production of urban commons through alternative food practices. Social and Cultural Geography, 23(5), 660–677. DOI: https://doi.org/10.1080/14649365.2020.1795234
Sobiesiak-Penszko P. (2023). Czy konsument zmieni polskie rolnictwo? Warszawa: Instytut Spraw Publicznych. https://www.isp.org.pl/uploads/drive/publikacje/konsumenci_FINAL_1.pdf (dostęp: 11.03.2025).
Souza R.T. de (2020). Box-scheme as alternative food network: The economic integration between consumers and producers. Agricultural and Food Economics, 8(1), 18. DOI: https://doi.org/10.1186/s40100-020-00162-4
Szwacka-Salmonowicz J.E. (2003). Zmiany zachowań nabywców jako determinanta kształtowania strategii segmentacyjnych przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce. Seria: Rozprawy Naukowe i Monografie – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, 268. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
Śpiewak R. (2016a). Multifunctionality of organic farming: Case study from Southern Poland. European Countryside, 8(1), 1–15. DOI: https://doi.org/10.1515/euco-2016-0001
Śpiewak R. (2016b). The social process of defining quality food, based on the opinions of Polish consumer cooperative members. Wieś i Rolnictwo, 4(173), 123–139. DOI: https://doi.org/10.53098/wir042016/07
Śpiewak R., Błesznowski B., Gąsiorowska A. (2024). Dlaczego warto rozmawiać o kooperatywach spożywczych. W: R. Śpiewak, B. Błesznowski, A. Gąsiorowska, Kooperatywy spożywcze w UE. Lekcje dla Polski (s. 3–12). Warszawa: Fundacja Kooperatywy Grochowskiej, Fundacja im. Heinricha Bölla, EIT Food.
Śpiewak R., Goszczyński W. (2023). Alternative food networks from the institutional perspective. The International Journal of Sociology of Agriculture and Food, 29(1), 5–24.
Török Á., Agárdi I., Maró G., Maró Z.M. (2022). Business opportunities in short food supply chains. Studies in Agricultural Economics, 124(1), 22–29.
Touri M. (2018). Development and communication in trade relations: New synergies in theory and practice. Development in Practice, 28(3), 388–399. DOI: https://doi.org/10.1080/09614524.2018.1432569
Tovey H. (2021). Alternative agriculture movements and rural development cosmologies. The International Journal of Sociology of Agriculture and Food, 10(1), 1–11.
Tregear A. (2011). Progressing knowledge in alternative and local food networks: Critical reflections and a research agenda. Journal of Rural Studies, 27(4), 419–430. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2011.06.003
Urban S., Michałowska M. (2013). Czynniki wpływające na zachowania konsumentów w zakresie wyboru targowisk jako miejsca zakupu produktów konsumpcyjnych na przykładzie województwa lubuskiego. Roczniki Ekonomiki Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 100(2), 108–118. DOI: https://doi.org/10.22630/RNR.2013.100.2.31
Van der Ploeg J.D. (2018). From de-to repeasantization: The modernization of agriculture revisited. Journal of Rural Studies, 61, 236–243. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.12.016
Venn L., Kneafsey M., Holloway L., Cox R., Dowler E., Tuomainen H. (2006). Researching European ‘alternative’ food networks: Some methodological considerations. Area, 38(3), 248–258. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4762.2006.00694.x
Vitterso G., Torjusen H., Laitala K., Tocco B., Biasini B., Csillag P., Duboys de Labarre M., Lecoeur J.-L., Maj A., Majewski E., Malak-Rawlikowska A., Menozzi D., Török Á., Wavresky P. (2019). Short food supply chains and their contributions to sustainability: Participants’ views and perceptions from 12 European cases. Sustainability, 11(17), 4800. DOI: https://doi.org/10.3390/su11174800
Wilkin J. (red.). (2010). Wielofunkcyjność rolnictwa. Kierunki badań, podstawy metodologiczne i implikacje praktyczne. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Zhang J.Y., Barr M. (2018). The transformative power of commoning and alternative food networks. Environmental Politics, 28(4), 771–789. DOI: https://doi.org/10.1080/09644016.2018.1513210
Zitcer A. (2015). Food co-ops and the paradox of exclusivity. Antipode, 47(3), 812–828. DOI: https://doi.org/10.1111/anti.12129
Zoll F., Specht K., Opitz I., Siebert R., Piorr A., Zasada I. (2018). Individual choice or collective action? Exploring consumer motives for participating in alternative food networks. International Journal of Consumer Studies, 42(1). DOI: https://doi.org/10.1111/ijcs.12405
Pobrania
Liczba pobrań artykułu
Strony
Jak cytować
Numer
Dział
