25 lat odnowy wsi w Polsce – koniec misji czy zaczyn odnowy wsi 2.0?
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2023.3.200/01Słowa kluczowe:
odnowa wsi, smart villages, strategia rozwoju wsi, rozwój oddolny, rozwój wewnętrzny miejscowości, rewitalizacja, aktywizacja społeczności lokalnychAbstrakt
Opolski Program Odnowy Wsi (OPOW), inspirowany wzorcami z Austrii i Niemiec, w roku 1997 wyznaczył początek upowszechnienia się odnowy wsi w Polsce. Wyniki programu i rosnące nim zainteresowanie zrodziły oczekiwanie, iż odnowa wsi i w tym kraju wyznaczy perspektywę rozwoju obszarów wiejskich. Nowatorska ówcześnie idea, przeciwstawiająca się prostej modernizacji/umiastowieniu wsi, wywierała znaczący wpływ na przemiany obszarów wiejskich. Ujęta w ramy kolejnych programów regionalnych była obiecującą metodą animacji procesów poprawy ogólnego stanu wsi, w których siłą sprawczą pozostawała społeczność wiejska, a efektem usuwanie zapóźnień, poprawa warunków życia, a jednocześnie zachowanie dziedzictwa kulturowego i umacnianie tożsamości wiejskiej wspólnoty. 25-lecie OPOW w 2022 r. stworzyło okazję do prezentacji okoliczności zaistnienia odnowy wsi w Polsce jako wiodącego podejścia bottom-up, silnego jego oddziaływania, a następnie zaskakującego regresu. Artykuł analizuje systemowe przyczyny, z powodu których odnowa wsi stała się podejściem niszowym. Wskazano na zaniechania i brak adekwatnego do zmieniającej się sytuacji (depopulacja i starzenie się społeczności wiejskich) know-how po stronie krajowej polityki rozwoju. Szczególnie brzemienny w skutki był błąd niewbudowania odnowy wsi w system rozwoju obszarów wiejskich oraz oddzielenie jej od działań ustawowo regulowanych pod nazwą rewitalizacji. Celem pracy jest wskazanie na odnowę wsi jako wciąż aktualną metodę rozwoju i szansę na wprowadzenie nowej jakości do krajowej polityki rozwoju. Stworzenie stosownej ramy prawno-instytucjonalnej mogłoby stanowić zaczyn nowego cyfrowego etapu jej oddziaływania w sposób tożsamy ze smart villages.
Bibliografia
Biczkowski M., Biczkowska M. (2017). Rewitalizacja a odnowa wsi. Analiza porównawcza instrumentów Unii Europejskiej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 29, 27–45. DOI: https://doi.org/10.18778/1508-1117.29.02
Idziak W. (2008). Wymyślić wieś od nowa. Wioski tematyczne. Koszalin: Fundacja Wspomagania Wsi, Koszalińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Stowarzyszenie Hobbiton, Stowarzyszenie SOSW i Wsi Podgórki, Fundacja Odnowa Wsi.
Idziak W., Wilczyński R. (2013). Odnowa wsi. Przestrzeń, ludzie, działania. Warszawa: Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA.
Kamiński R. (2013). Czy rozwój infrastruktury społecznej wystarczy do wzrostu kapitału społecznego i aktywizacji polskiej wsi? Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 44, 173–185.
Kamiński R. (2010). Rola kapitału społecznego i instytucjonalnego w procesie rozwoju obszarów wiejskich. W: M. Stanny, M. Drygas (red.). Przestrzenne, społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce. Problemy i perspektywy rozwoju. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Kłodziński M., Błąd M., Wilczyński R. (red.) (2007). Odnowa wsi w integrującej się Europie. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
KSOW [Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich] (2011). Przykłady zrealizowanych projektów. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Kuriata Z., Niedźwiecka-Filipiak I. (2012). Nowy krajobraz wsi dolnośląskiej. Wrocław: Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego.
Mucha A., Sykała Ł., Świgost A. (2018). Regionalne programy odnowy wsi w Polsce. Województwa: wielkopolskie, dolnośląskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie. W: Ł. Sykała, M. Dej (red.). Odnowa wsi jako narzędzie rozwoju lokalnego. Ujęcie teoretyczne i praktyczne (s. 75–93). Kraków: Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa.
Niedźwiecka-Filipiak I. (2005a). Przemiany wizerunku wsi opolskiej pod wpływem odnowy wsi. Architektura Krajobrazu, 1–2: Krajobraz wsi odnowionej, 18–26.
Niedźwiecka-Filipiak I. (2005b). Proponowana metoda Sektorowej Analizy wnętrz krajobrazowych jako integralna część opracowań dla programu Odnowa Wsi. Architektura Krajobrazu, 3–4, 11–17.
Niedźwiecka-Filipiak I., Kuriata Z. (2010). Architektura krajobrazu w programie wsi opolskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Pieczonka J. (2018). Aktywność sołectw wspierających rozwój społeczny w ramach Programu Odnowy Wsi w latach 2013–2015. Studia Obszarów Wiejskich, 52, 63–75. DOI: https://doi.org/10.7163/SOW.52.5
Rogatka K., Grzelak-Kostulska E., Kwiatkowski M., Biegańska J., Feltynowski M., Chodkowska-Miszczuk J. (2017). Odnowa i rewitalizacja wsi w kontekście realizacji polityki spójności UE na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego. Studia Obszarów Wiejskich, 48, 103–115.
Sałyga-Rzońca A., Burian M., Wilczyński R. (2010). Waloryzacja zabytkowego zasobu wsi województwa opolskiego, cele, metody, praktyka. Opole: Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji zabytków w Opolu, Wojewoda Opolski.
Solisz I. (2013). Ochrona i odnowa wiejskiego dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny. Przegląd Urbanistyczny, 45–48.
Sykała Ł., Dej M. (red.) (2018). Odnowa wsi jako narzędzie rozwoju lokalnego. Ujęcie teoretyczne i praktyczne. Wydanie 2. Kraków: Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa.
Sykała Ł., Dej M. (red.) (2016). Odnowa wsi jako narzędzie rozwoju lokalnego. Ujęcie teoretyczne i praktyczne. Kraków: Instytut Rozwoju Miast.
Wilczyński R. (2017). Co robić , gdy ubywa mieszkańców – potencjał rewitalizacji. W: Polska regionów – Polska miast. Kraków: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego.
Wilczyński R. (2013a). Opolszczyzna poligonem rewitalizacji wsi w Polsce. Przegląd Urbanistyczny, 5, 42–44.
Wilczyński R. (2013b). Podejścia top-down i bottom-up w rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. W: K. Heffner (red.). Rozwój obszarów wiejskich w Polsce a polityka spójności Unii Europejskiej. Stare problemy i nowe wyzwania (ze szczególnym uwzględnieniem woj. opolskiego) (s. 72–82). Seria: Studia, 154. Warszawa: Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN.
Wilczyński R. (2012a). Dorferneuerung in Polen – Leistungsschau nach 15 Jahren. Dorferneuerung International, 20.
Wilczyński R. (2012b). Depopulacja – potrzeba nowego modelu funkcjonowania obszarów wiejskich. W: Funkcjonowanie obszarów wiejskich w warunkach kryzysu demograficznego, materiały pokonferencyjne. Opole: Opolski Urząd Wojewódzki.
Wilczyński R. (2012c). Jak efektywnie prowadzić rewitalizację wsi i unikać dotychczasowych błędów? W: Problemy Planistyczne – Jesień 2012. Seminarium szkoleniowe (s. 5–20), 2/12. Wrocław: Zachodnia Okręgowa Izba Urbanistów we Wrocławiu.
Wilczyński R. (2012d). Odnowa wsi z wykorzystaniem środków europejskich – niewykorzystana szansa na rewitalizację. Architektura Krajobrazu, 2, 5–21.
Wilczyński R. (2012e). Opolski dezyderat w sprawie przestrzeni wiejskiej a praktyka inwestycji publicznych na obszarach wiejskich. W: Problemy Planistyczne – Jesień 2012. Seminarium szkoleniowe (s. 17–23), 4/11. Wrocław: Zachodnia Okręgowa Izba Urbanistów we Wrocławiu.
Wilczyński R. (2009). Jak rozwijać obszary wiejskie, aby przeciwdziałać kryzysowi zagospodarowania przestrzennego. W: Z. Kuriata (red.). Polskie krajobrazy dawne i współczesne (s. 193–197). Seria: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 12. Sosnowiec: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego.
Wilczyński R. (2008). Programy odnowy wsi w Polsce. W: J. Wilkin, I. Nurzyńska (red.). Polska wieś 2008. Raport o stanie wsi (s. 99–116). Warszawa: FDPA Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa.
Wilczyński R. (2007a). 10 lat odnowy wsi w Polsce – droga do celu. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie (s. 67–76). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Wilczyński R. (2007b). Specyfika opolskiego programu odnowy wsi. W: M. Kłodziński, M. Błąd, R. Wilczyński (red.). Odnowa wsi w integrującej się Europie (s. 181–193). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Wilczyński R. (2005). Odnowa wsi jako środowisko zachowania i zgodnego z dziedzictwem kulturowym kształtowania krajobrazu wiejskiego. Architektura Krajobrazu. Studia i prezentacje, 1–2, 10–17.
Wilczyński R. (2004). Model przebiegu odnowy wsi. W: II Polski Kongres Odnowy Wsi (materiały kongresowe) (s. 15–20). Gdańsk–Szymbark: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego.
Wilczyński R. (2003). Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Poznań: Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agro-Info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich – Oddział w Poznaniu.
Wilczyński R. (2002a). Odnowa wsi – europejska idea i metoda rozwoju obszarów wiejskich. W: I Polski Kongres Odnowy Wsi. Opole: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego.
Wilczyński R. (2002b). Odnowa wsi jako metoda wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. W: M. Kłodziński, B. Fedyszak-Radziejowska (red.). Przedsiębiorczość wiejska w Polsce i krajach Unii Europejskiej (s. 425–441). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Wilczyński R. (2001). System kształcenia liderów społeczności wiejskich w ramach programu odnowy wsi w województwie opolskim. W: K. Kacuga (red.). Kształcenie liderów społeczności wiejskich. Materiały z II Ogólnopolskiej Konferencji, Pułtusk, 2–3 października 2001 r. (s. 119–124). Poznań.
Wilczyński R. (2000a). Odnowa wsi perspektywą rozwoju obszarów wiejskich w Polsce – doświadczenia województwa opolskiego. Poznań: Fundacja Fundusz Współpracy, Program Agrolinia 2000.
Wilczyński R. (2000b). Odnowa wsi w Europie Zachodniej. W: Europejskie Programy Odnowy Wsi. Społeczno-gospodarcza aktywizacja mieszkańców wsi i ich partnerskie zaangażowanie w rozwoju lokalnym (s. 3–14). Przysiek: Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.
Wilczyński R. (2000c). Odnowa wsi w województwie opolskim – zarys programu. W: Europejskie Programy Odnowy Wsi. Społeczno-gospodarcza aktywizacja mieszkańców wsi i ich partnerskie zaangażowanie w rozwoju lokalnym (s. 15–21). Przysiek: Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.
Wilczyński R. (2000d). Odnowa wsi szansą rozwoju obszarów wiejskich. Pro Europa, 1, 41–61.
Wilczyński R. (1999a). Europejski program odnowy wsi – wykorzystanie doświadczeń Nadrenii-Palatynatu i Dolnej Austrii. Wieś i Rolnictwo, 3, 93–108.
Wilczyński R. (1999b). Odnowa wsi szansą rozwoju województwa opolskiego. Śląsk Opolski, 4 (37), 58–67.
Wilczyński R. (1999c). Odnowa wsi jako sposób wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. W: Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich a integracja z Unią Europejską [materiał z konferencji] (s. 11–19). Wrocław: Regionalne Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich we Wrocławiu.
Wilczyński R. (1999d). Odnowa wsi w województwie opolskim. Europa Regionów, 2, 81–115.
Wilczyński R. (1998). Dlaczego odnowa wsi? Koncepcja i stan realizacji programu „Odnowa wsi w województwie opolskim”. Warszawa: Zarządzanie Wiejską Gminą, Fundacja „Idealna Gmina”.
Wilczyński R., Niedźwiecka-Filipiak I. (2013). Sieć najciekawszych wsi szansą na zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi. W: I. Niedźwiecka-Filipiak, Z. Kuriata (red.). Współczesny krajobraz wsi – szanse i zagrożenia (s. 40–55). Wrocław: Agencja Wydawnicza „Argi”.
Wolski O. (2017a). Odnowa wsi jako przedmiot badań. Ewolucja i systematyzacja pojęcia. Wieś i Rolnictwo, 2 (175), 119–145. DOI: https://doi.org/10.53098/wir022017/06
Wolski O. (2017b). Specyfika wojewódzkich programów odnowy wsi w Polsce w kontekście literatury naukowej. Studia Obszarów Wiejskich, 48, 51–73. DOI: https://doi.org/10.7163/SOW.51
Wójcik M. (red.) (2017). Tożsamość i „miejsce”. Budzenie uśpionego potencjału wsi. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. DOI: https://doi.org/10.18778/1508-1117.28.01
