Powojenne rolnictwo na Żuławach a przeobrażenia krajobrazu kulturowego i społecznego regionu w świetle materiałów źródłowych, pamiętnikarskich i narracji rolników
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2021.1.190/01Słowa kluczowe:
Ziemie Zachodnie i Północne, Żuławy, krajobraz kulturowy, dziedzictwo kulturowe, migracje po II wojnie światowej, rolnictwoAbstrakt
Artykuł dotyczy problematyki związanej z powojennymi migracjami na Ziemie Zachodnie i Północne na przykładzie Żuław, a także z ich konsekwencjami dla rolnictwa. Skupiono się w nim na kwestiach zagospodarowywania regionu przez nowych osadników oraz zmian zachodzących w krajobrazie kulturowym i społecznym. Zwrócono uwagę na specyfikę i uwarunkowania gospodarcze regionu przed 1945 r. oraz osadnictwo rolne, strukturę agrarną i społeczną po tej dacie. Powojenne rolnictwo w regionie przedstawiono w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego prezentowanego w literaturze naukowej, wspomnień pierwszych osadników – spisanych w formie pamiętników na początku lat 70. XX w. – i relacji biograficznych nagranych przez autorkę na Żuławach w 2018 r.
Bibliografia
Bebenow F., Strzyżewski P. (2018). Żuławska kolej dojazdowa. Toruń: Wytwórnia Grafiki Jarosław Bytner.
Brzezińska A.W. (2008). Mieszkając na Żuławach... Tożsamości kulturowe mieszkańców regionu. In: M. Grosicka (ed.), Jesteśmy stąd – dom na Żuławach (pp. 45–62). Malbork: Starostwo Powiatowe w Malborku.
Brzezińska A.W. (2011). Krajobraz kulturowy w perspektywie etnologicznych badań terenowych w latach 2008–2011. In: A.W. Brzezińska (ed.), Żuławy. Oswajanie krajobrazu kulturowego (pp. 13–24). Poznań–Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne.
Brzezińska A.W. (ed.) (2011). Żuławy. Oswajanie krajobrazu kulturowego. Poznań–Pruszcz Gdański: Wydawnictwo Jasne.
Bukraba-Rylska B. (2008). Socjologia wsi polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burszta J. (1964). O badaniach przeobrażeń kulturowych wsi na Ziemiach Zachodnich. In: J. Burszta (ed.), Stare i nowe w kulturze wsi koszalińskiej (pp. 5–15). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Burszta J. (1987). Z metodologii badań etnograficznych procesów tworzenia się nowego społeczeństwa na ziemiach zachodnich. In: D. Simonides (ed.), Etnologia i folklorystyka wobec problemu tworzenia się nowego społeczeństwa na ziemiach zachodnich i północnych (Materiały z sesji 10–11.10.1986 r.) (pp. 11–21). Opole: Instytut Śląski.
Burszta J., Jasiewicz Z. (1962). Zderzenie kultur na Ziemiach Zachodnich i Północnych w świetle materiałów ze wsi koszalińskich. Polska Sztuka Ludowa, 16 (4), 197–220.
Cebulak K. (2010). Delta Wisły powyżej i poniżej poziomu morza. Nowy Dwór Gdański: Stowarzyszenie Żuławy i Lokalna Grupa Działania „Żuławy i Mierzeja”.
Dziurzyński P. (1983). Osadnictwo rolne na Ziemiach Odzyskanych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Fedyszak-Radziejowska B. (1992). Etos pracy rolnika: modele społeczne a rzeczywistość. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.
Golon M. (2014). Straty rolnictwa polskich ziem nowych spowodowane przez Armię
Czerwoną w latach 1945–1946 z uwzględnieniem Żuław i innych obszarów województwa gdańskiego. Wybrane aspekty. In: A. Gąsiorowski, J. Hochleitner (eds.), Żuławy w 1945 roku (pp. 147–161). Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Grele R.J. (2006). Oral history as evidence. In: T.L. Charlton, L.E. Myers, R. Sharpless (eds.), Handbook of Oral History (pp. 43–101). Oxford: AltaMira Press.
Halamska M. (2016). Struktura społeczna ludności wiejskiej na początku XXI wieku. In: M. Halamska, S. Michalska, R. Śpiewak (eds.), Studia nad strukturą społeczną wiejskiej Polski, vol. 1: Stare i nowe wymiary społecznego zróżnicowania (pp. 11–93). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jasiewicz Z. (1987). Tradycja. In: Z. Staszczak (ed.), Słownik etnologiczny: Terminy ogólne (pp. 353–358). Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Jasiewicz Z. (2004). Badania na ziemiach zachodnich i północnych i ich znaczenie dla etnologii polskiej. In: M. Buchowski, A. Brencz (eds.), Polska–Niemcy: Pogranicze kulturowe i etniczne (pp. 39–54). Wrocław–Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Kizik E. (1994). Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i XVIII wieku: Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Klassen P.J. (2016). Menonici w Polsce i Prusach w XVI–XIX w. Toruń: Muzeum Etnograficzne w Toruniu im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej.
Kluba J., Paprot-Wielopolska A., Szajda M., Zubowski P. (eds.) (2020). Wieś na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r.: Ciągłość czy zmiana? Wrocław: Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”.
Konkursy pamiętnikarskie w Instytucie Zachodnim, https://www.iz.poznan.pl/azzip/konkursy-pamietnikarskie/ [access: 29th January 2021].
Koperska-Kośmicka M. (2014). Woda jako czynnik kształtujący kulturę materialną: Żuławy Wiślane w świetle archiwalnych materiałów kartograficznych. Kultura i Społeczeństwo, 2, 91–100.
Kosiński L. (1960). Pochodzenie terytorialne ludności Ziem Zachodnich w 1950 r. Dokumentacja Geograficzna, no. 2. Warszawa: Instytut Geografii, Polska Akademia Nauk.
Kowalik S. (2006). Społeczność lokalna a kultura regionalne. In: A.W. Brzezińska, A. Hulewska, J. Słomska (eds.), Edukacja regionalna (pp. 21–45). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Krzyworzeka A. (2014). Rolnicze strategie pracy i przetrwania. Studium z antropologii ekonomicznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514220
Laskowski S. (1966). Gospodarka rolna na Żuławach w latach 1949–1956. In: Z. Ciesielski, S. Gierszewski, B. Kreja, S. Mikos, W. Zajewski (eds.), Żuławy Wiślane (pp. 73–100). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Lipińska B. (2011). Żuławy Wiślane: Ochrona i kształtowanie zabytkowego krajobrazu. Gdańsk–Nowy Dwór Gdański: Stowarzyszenie Żuławy.
Majchrzak Z. (1966). Ewolucja gospodarcza Żuław po 1956 i jej perspektywy. In: Z. Ciesielski, S. Gierszewski, B. Kreja, S. Mikos, W. Zajewski (eds.), Żuławy Wiślane (pp. 101–146). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Matusik M., Szczęsny R. (1976). Rolnictwo. In: B. Augustowski (ed.), Żuławy Wiślane (pp. 457–553). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Mączak A. (1962). Gospodarstwo chłopskie na Żuławach Malborskich w początkach XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Michalska S. (2018). Konkurs na pamiętniki „Sto lat mojego gospodarstwa” – geneza, realizacja, zebrane materiały. In: S. Michalska, M. Halamska, M. Kłodziński (eds.), Sto lat mojego gospodarstwa: Pamiętniki mieszkańców wsi (pp. 9–22). Poznań–Warszawa: Polskie Wydawnictwo Rolnicze, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. DOI: https://doi.org/10.53098/9788373839922
Okoniewska B. (1986). Z problematyki osadnictwa na Żuławach. Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, 18, 93–104.
Okoniewska B. (1992). Gospodarka rolna i osadnictwo na Żuławach w okresie powojennym: Przeobrażenia strukturalne w latach 1945–1958. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Opitz J. (2015). Historia żuławskiego sera. In: K. Jaworski (ed.), Jak zrobić dobry ser – radzi serowar żuławski Krzysztof Jaworski (pp. 5–16). Nowy Dwór Gdański: PHU OPITZ.
Paprot-Wielopolska A. (2018). Krajobraz kulturowy Żuław a praca rolnika w narracjach powojennych osadników zamieszkałych na obszarach wiejskich – sprawozdanie z projektu badawczego. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, 8, 427–437. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.232
Pawlik J. [source elaboration] (1973). Żuławiacy: Wspomnienia osadników żuławskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Ratkowska-Widlarz L. (2011). Narracje (relacje świadków) w warsztacie antropologa kultury. Pamięć i antropologia. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, 1, 35–56. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.6
Rosner A., Stanny M. (2019). Przemiany struktury społeczno-zawodowej ludności wiejskiej. In: M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (eds.), Ciągłość i zmiana: Sto lat rozwoju polskiej wsi, vol. 1 (pp. 119–145). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Sobczak I., Kaleńczyk J. (1976). Rozwój demograficzny Żuław w latach 1923–1973. In: B. Augustowski (ed.). Żuławy Wiślane (pp. 419–455). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Szacki J. (2011). Tradycja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Szafran P. (2017). Żuławy Gdańskie w XVII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Agni.
Szukalski J. (1966). Środowisko geograficzne Żuław Wiślanych. In: Z. Ciesielski, S. Gierszewski, B. Kreja, S. Mikos, W. Zajewski (eds.), Żuławy Wiślane (pp. 7–34). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Zieliński L. (1966). Żuławy w latach 1945–1948. In: Z. Ciesielski, S. Gierszewski, B. Kreja, S. Mikos, W. Zajewski (eds.), Żuławy Wiślane (pp. 35–72). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
