Znaczenie rolnictwa rodzinnego w procesach rozwoju. Wnioski i rekomendacje
Słowa kluczowe:
różnorodność rolnictwa rodzinnego, konwencjonalna trajektoria rozwoju, pozorna konwergencja, redefinicja kanonu polityki wobec rolnictwaAbstrakt
Rolnictwo rodzinne we współczesnym świecie jest dominującą formą organizacji produkcji rolnej, pełniąc ważne funkcje ekonomiczne (bezpieczeństwo żywnościowe i zatrudnienie), środowiskowe i społeczne. Jest ogromnie zróżnicowane, co wynika z różnych relacji między takimi cechami, jak: dostęp do zasobów, zdolności inwestycyjne, autokonsumpcja, charakter związków z rynkiem, system aktywności zawodowej rodziny, zróżnicowanie/specjalizacja produkcji, substytucja rodzinnej siły roboczej przez kapitał oraz cele działalności i osiągane rezultaty. Nowoczesne i intensywne gospodarstwa rodzinne w krajach wysoko rozwiniętych (Europa, Ameryka Północna, Australia), które przeszły klasyczną drogę modernizacji rolnictwa, stanowią tylko ok. 2% zbiorowości gospodarstw rodzinnych świata. Oznacza to, że przywoływany od czasu rewolucji przemysłowej efekt konwergencji jest pozorny. Oznacza to także, że powtórzenie klasycznej trajektorii rozwoju, opartej na modernizacji rolnictwa rodzinnego, skutkującej gwałtownym wzrostem wydajności pracy w rolnictwie oraz strukturalnej dywersyfikacji gospodarki, jest w najbliższych dziesięcioleciach niemożliwe. Sprawiają to, przede wszystkim w Azji oraz Afryce, względy demograficzne (presja na rynki pracy i braki żywności) oraz finansowe.Opierając się na diagnozie sytuacji rolnictwa rodzinnego w świecie (statystyka FAO oraz licznie przywoływane badania), autorzy postulują redefinicję kanonu globalnej polityki względem rolnictwa rodzinnego. Powinna ona być całościowa i wielosektorowa oraz opierać się przede wszystkim na: uznaniu różnorodności gospodarstw rodzinnych, wielofunkcyjności rolnictwa rodzinnego z postulatem docenienia produkcji dóbr publicznych, poddaniu kontroli wpływu mechanizmów rynkowych i spekulacyjnych, wzmocnieniu działań kolektywnych i ograniczających ryzyko w rolnictwie oraz dowartościowania specyfiki tej formy organizacji, polegającej na związkach rodziny i gospodarstwa. Wymaga to także stworzenia nowych ram instytucjonalnych dla rolnictwa rodzinnego i dostosowania polityk rolnych do specyfiki terytorialno-regionalnej.Bibliografia
Altieri M.A., 2008: Small Farms as a Planetary Ecological Asset: Five Key Reasons Why We Should Support the Revitalisation of Small Farms in the Global South. Third World Network. Penang, Malaysia 18 p.
Bélieres J.-F., Bosc P.-M., Faure G., Fournier S., Losch B., 2002: What future for West Africa’s family farms in a world market economy? London: IIED, 36 p. (Issue paper No. 113).
Bélieres J.F., Bonnal P., Bosc P.M., Losch B., Marzin J., Sourisseau J.M., 2014: Les agricultures familiales du monde. Définitions, contributions et politiques publiques. Paris: Agence Française de Développement, collection „a savoir”, No. 29.
Bernstein H., Byres T.J., 2001: From peasant studies to agrarian change. Journal of Agrarian Change, No. 1 (1), s. 1–56.
Bisilliat J., 2000: Luttes féministes et développement: une perspective historique. (Cahiers genre et développement No. 1, pp. 19–31).
Brookfield H., 2008: Family Farms are Still Around: Time to Invert the Old Agrarian Question? Geography Compass, No. 2 (1), pp. 108–126.
Chang H.-J., 2002: Kicking Away the Ladder: Development Strategy in Historical Perspective. Anthem Press, London.
Chenery H., Syrquin M., 1975: Patterns of Development, 1950–1970. Oxford University Press, London.
Collectif, 2014: Diversité des agricultures familiales. Exister, se transformer, devenir Ed. Qua (Nature et Société), Versailles.
Collier P., Dercon S., 2014: African Agriculture in 50 Years: Smallholders in a Rapidly Changing World? World Development Vol. 63, pp. 92–101.
Deininger K., Byerlee D., Lindsay J., Norton A., Selod H. et Stickler M., 2010: Rising Global Interest in Farmland. Can it yield sustainable and equitable benefits? Washington D.C., The World Bank, http://siteresources.worldbank.org/INTARD/Resources/ESW_Sept7_final_final.pdf
Dorin B., Hourcade J.C., Benoit-Cattin M., 2013: A World Without Farmers? The Lewis Path Revisited. CIRED Working paper No. 47 http://www.centre–cired.fr/spip.php?article1508
Fan S., Brzeska J., Keyzer M., Halsema A., 2013: From Subsistence to Profit. Transforming Smallholder Farms. IFPRI, Food Policy Report, June 2013, Washington, 30 p.
FAO, 2011: Le rôle des femmes dans l’agriculture: combler le fossé entre les hommes et les femmes pour soutenir le développement. Organisation des Nations Unies pour l’Alimentation et l’Agriculture, Rome, 174 p.
FAO, 2012a: 2000 World Census of Agriculture. Analysis and International Comparison of the Results (1996–2005). FAO Statistical Development Series, 13, Rome,148 p.
FAO, 2012b: The State of Food Insecurity in the World 2012. FAO, Rome. http://www.fao.org/docrep/016/i3027e/i3027e.pdf
Friedmann H., 1978: World Market, State, and Family Farm: Social Bases of Household Production in the Era of Wage Labor. Comparative Studies in Society and History, No. 20 (4), pp. 545–86.
Hazell P., Poulton C., Wiggins S., Dorward A., 2002: The Future of Small Farms for Poverty Reduction and Growth. Washington, DC, IFPRI, 2020 Discussion Paper 42, 38 p. http://www.ifpri.org/sites/default/files/pubs/2020/dp/vp42.pdf
HLPE, 2013: Investing in smallholder agriculture for food security. A report by the high level panel of experts on food security and nutrition. CFS-HLPE, Rome,112 p. http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/hlpe/hlpe_documents/HLPE_Reports/HLPE-Report-6_Investing_in_smallholder_agriculture.pdf
IAASTD, 2008: Agriculture at a crossroads. International Assessment of Agricultural Knowledge, Science and Technology for Development. Global report. Washington, Islandpress, 606 p. http://www.unep.org/dewa/agassessment/reports/IAASTD/EN/Agriculture%20at%20a%20Crossroads_Global%20Report%20(English).pdf
IFAD, 2010: Rural Poverty Report 2011. New Realities, New Challenges: New Opportunities for Tomorrow’s Generation. IFAD, Rome, 319 p.
Lamarche H., 1994: L’agriculture familiale. Du mythe a la réalité. Tome 2. L’Harmattan, Paris, 300 p.
Losch B., Fréguin-Gresh S., White E., 2012: Structural Transformation and Rural Change Revisited: Challenges for Late Developing Countries in a Globalizing World. World Bank-Agence française de développement.
Losch B., Bosc P-M., Devautour H., 2005: Programme „ Agricultures familiales et mondialisation” (AFM), 1998–2004. Filiation et perspectives d’une recherche collective, Esquisse d’une trajectoire de recherche. [in:] Agricultures familiales et mondialisation, cédérom, Bosc P.-M., Devautour H., Losch B. (éds). CIRAD, Département Tera.
Lowder S.K., Skoet J., Singh, S., 2014: What do we really know about the number and distribution of farms and family farms worldwide? Background paper for The State of Food and Agriculture 2014. ESAWorking Paper No. 14–02. FAO, Rome.
Mazoyer M., Roudart L., 1997: L’histoire des agricultures du monde: du néolithique a la crise contemporaine. Seuil, Paris.
Mazoyer M., 2001: Protéger la paysannerie pauvre dans un contexte de mondialisation. FAO, Rome, 28 p.
Rastoin J.-L., Ghersi G., 2010: Le systéme alimentaire mondial. Concepts et méthods, analyses et dynamiques. Editions QUAE, Paris, 565 p.
Sourisseau J.-M., Bosc P.-M., Freguin-Gresh S., Bélieres J.-F., Bonnal P., Le Coq J.-F., Anseeuw W., Dury S., 2012: Les modeles familiaux de production agricole en question. Comprendre leur diversité et leur fonctionnement. Autrepart (62), pp. 159–181.
Sourisseau J.M. (ed.), 2014: Agricultures familiales et mondes a venir. Ed. Quae, Versailles, 360 p.
Timmer P., 2009: A World without Agriculture. The structural Transformation in Historical Perspective. American Entreprise Institute. The AEI Press, Washington, DC.
Verschuur C., 2011: Du grain a moudre. Genre, développement rural et alimentation. Actes du colloque genre de l’Institut de Hautes Etudes Internationales et du Développement, Geneve, Berne.
Wiggins S., Kirsten J., Llambí L., 2010: The Future of Small Farms. World Development, No. 38 (10), pp. 1341–1348.
World Bank, 2007. WDR 2008: Agriculture for Development. Washington DC, 390 p. http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2008/Resources/2795087-1192111580172/FINAL_WDROV-French-text_9.25.07.pdf
