Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Wnioski dla planowania regionalnego i lokalnego
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2024.2.203/01Słowa kluczowe:
planowanie przestrzenne, rozwój lokalny, rozwój regionalny, demografia, osadnictwoAbstrakt
W artykule zidentyfikowano zewnętrzne (globalne, międzynarodowe) i wewnętrzne (krajowe, regionalne, lokalne) czynniki warunkujące rozwój obszarów wiejskich w Polsce w perspektywie najbliższych lat i dekad. Są to uwarunkowania polityczne, ekonomiczne, społeczne i technologiczne. Kluczowymi czynnikami zewnętrznymi są niestabilność rynków rolno-spożywczych, zmiany klimatyczne i robotyzacja, a wewnętrznymi – depopulacja i dezagraryzacja. Przedstawiono też stan zaawansowania prac planistycznych w gminach wiejskich. Na tej podstawie sformułowano wnioski dla planowania regionalnego i lokalnego. Postuluje się m.in. pilną potrzebę planu dla wsi związanego z restrukturyzacją osadniczo-środowiskową.
Bibliografia
Bański J. (2011). Obszary wiejskie a planowanie przestrzenne – w poszukiwaniu koncepcji i wizji rozwoju. Studia KPZK PAN, 133, 88–102.
Bogucka I. (2012). Zagospodarowanie terenów rolniczych w przypadku braku planu miejscowego (zagadnienia wybrane). Studia Iuridica Agraria, 10, 142–156. DOI: https://doi.org/10.15290/sia.2012.10.08
Czapiewski J. (2013). Planowanie przestrzenne na obszarach wiejskich – przegląd istniejących źródeł informacji. Biuletyn KPZK PAN, 252, 132–142.
Czarnecki A., Heffner K. (2008). „Drugie domy” a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 4 (141), 29–46. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2008.4.141/02
Czarnecki A., Milczarek-Andrzejewska D., Widła-Domaradzki Ł., Jórasz-Żak A. (2023). Conflict dynamics over farmland use in the multifunctional countryside. Land Use Policy, 128, 106587. DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2023.106587
Czechowski P., Niewiadomski A. (2012). Obszary wiejskie a planowanie przestrzenne. Studia Iuridica Agraria, 10, 227–238. DOI: https://doi.org/10.15290/sia.2012.10.14
Eberhardt P. (1989). Regiony wyludniające się w Polsce. Seria: Prace Geograficzne, 148. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Feltynowski M. (2009). Polityka przestrzenna obszarów wiejskich. W kierunku wielofunkcyjnego rozwoju. Warszawa: CeDeWu.
Gawryluk A., Wańkowicz W., Soszyński D. (2017). Drugie domy w strukturze funkcjonalno-przestrzennej podlaskiej wsi na przykładzie wybranych gmin powiatu hajnowskiego. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 1 (1), 105–117.
Górny A., Śleszyński P. (2019). Exploring the spatial concentration of foreign employment in Poland under the simplified procedure. Geographia Polonica, 92 (3), 331–345. DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.0152
Gradziuk P., Matyka M., Poczta W., Czerniak A., Czubak W., Jończyk K., Kopiński J., Kozyra J., Pawlak K., Sadowski A., Siebielec G., Stalenga J., Wawer R., Zawalińska K., Berbeć A., Krupin V., Madej A., Skowron P., Jendrzejewski B., Komisarek D., Łopatka A., Wojciechowska A., Klepacki B., Wrzaszcz W., Gradziuk K., Trocewicz A. (2021). Wpływ Europejskiego Zielonego Ładu na polskie rolnictwo. Seria: Raporty Polityki Insight 2021. Warszawa: Polityka Insight Sp. z o.o.
Heffner K. (2023). Rozbieżne trendy ludnościowe na obszarach wiejskich i rosnące różnice w zagospodarowaniu przestrzeni wiejskiej. W: P. Łysoń, Rządowa Rada Ludnościowa (red.). Konsekwencje zmian demograficznych dla rozwoju rolnictwa. Materiały z III Kongresu Demograficznego. Część 16 (s. 147–174). Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych.
Heffner K. (2015). Przestrzeń jako uwarunkowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Wieś i Rolnictwo, 2 (167), 83–104.
Heffner K. (2002). Czynniki osadnicze wpływające na potencjał rozwojowy obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 2, 27–48.
Huylenbroeck G. van, Vandermeulen V., Mettepenningen E., Verspecht A. (2007). Multifunctionality of agriculture: A review of definitions, evidence and instruments. Living Reviews in Landscape Research, 1 (3), 1–43. DOI: https://doi.org/10.12942/lrlr-2007-3
Jaczewska B. (2023). Analiza praktyk czasoprzestrzennych i sposobów zamieszkiwania „wielolokalnych” polskich naukowców. Prace i Studia Geograficzne, 68 (2), 29–53. DOI: https://doi.org/10.48128/pisg/2023-68.2-02
Jezierska-Thöle A. (2013). Modele rozwoju obszarów wiejskich w ujęciu teoretycznym. Studia Obszarów Wiejskich, 34, 23–37.
Kłodziński M. (2010). Główne funkcje polskich obszarów wiejskich z uwzględnieniem dezagraryzacji wsi i pozarolniczej działalności gospodarczej. Studia BAS, 4 (24), 9–28.
Kołodziejczak A., Głębocki B., Kacprzak E., Maćkiewicz B., Szczepańska M. (2018). Społeczne i ekonomiczne koszty bezładu przestrzennego w rolnictwie. Studia KPZK PAN, 182: Studia nad chaosem przestrzennym, 2: Koszty chaosu przestrzennego, 239–279.
Kowalewski A., Markowski T., Śleszyński P. (red.) (2018). Studia KZPK PAN, 182: Studia nad chaosem przestrzennym, (1–3).
Kubiciel-Lodzińska S., Solga B., Filipowicz M. (2023). Wykwalifikowani uchodźcy z Ukrainy wyzwaniem dla rynku pracy. Horyzonty Polityki, 14 (47), 187–207. DOI: https://doi.org/10.35765/hp.2401
Kurowska T. (2016). Planowanie przestrzenne a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Studia Iuridica Agraria, 14, 47–61. DOI: https://doi.org/10.15290/sia.2016.14.03
Kutkowska B., Hasiński W. (2018). Wielofunkcyjność – nowe spojrzenie na rozwój obszarów wiejskich. Wieś i Rolnictwo, 2 (179), 113–132. DOI: https://doi.org/10.53098/wir022018/06
Musiał W. (2007). Dezagraryzacja polskiej wsi – problemy ekonomiczne, ekologiczne i społeczne. Wieś i Rolnictwo, 3 (136), 29–44.
Nowak M., Śleszyński P., Brzezińska-Rawa A., Ciesielski M., Feltynowski M., Fogel A., Goździewicz-Biechońska J., Kukulska-Kozieł A., Leszczyński M., Rokicka-Murszewska K., Tomczak A.A., Warsza R., Blaszke M. (2024). Nowelizacja planowania przestrzennego. Czy ciąg dalszy „dróg i bezdroży regulacji ustawowych”? Samorząd Terytorialny, 1–2, 7–23.
Pańko W. (1978). Własność gruntowa w planowej gospodarce przestrzennej. Studium prawne. Seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, 230. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Stanny M., Rosner A., Komorowski Ł. (2023). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap IV. Dekada przemian społeczno-gospodarczych. Warszawa: Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Stasiak A. (red.) (2000). Możliwości wielofunkcyjnego rozwoju wsi polskiej w kontekście integracji z Unią Europejską – aspekty regionalne (materiały z Konferencji 16–17 maja 2000, zorganizowanej przez KPZK PAN i Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego). Seria: Studia – Polska Akademia Nauk. Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, 110. Warszawa: KPZK PAN, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stasiak A. (1992). Problems of depopulation of rural areas in Poland after 1950. Landscapeand Urban Planning, 22 (2–4), 161–175. DOI: https://doi.org/10.1016/0169-2046(92)90020-Z
Śleszyński P. (2023). Oszacowanie wyłączeń gruntów rolnych z produkcji rolnej w Polsce. Studia BAS, 1, 21–45. DOI: https://doi.org/10.31268/StudiaBAS.2023.03
Śleszyński P. (2021). Problemy i wyzwania planowania przestrzennego na obszarach wiejskich. W: M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin (red.). Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi. Tom 3 (s. 411–436). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Śleszyński P. (2018a). Identyfikacja i ocena procesów demograficznych w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem wsi. Wieś i Rolnictwo, 3 (180), 35–67. DOI: https://doi.org/10.53098/wir032018/02
Śleszyński P. (2018b). Demograficzne wyzwania rozwoju regionalnego Polski. Studia KPZK PAN, 183: Teoretyczne i aplikacyjne wyzwania współczesnej geografii społeczno-ekonomicznej, 225–247.
Śleszyński P. (2014). W sprawie prognozy demograficznej i jej niektórych skutków. W: Z. Strzelecki, E. Kowalczyk (red.). Przemiany ludności w Polsce. Przyszłość demograficzna. Konferencja Jubileuszowa Rządowej Rady Ludnościowej (s. 152–156). Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych GUS.
