Wiejska spółdzielczość spożywców 1900−1939. Zapomniana karta z dziejów samoorganizacji wsi polskiej

Aleksandra Bilewicz

doi:10.53098/wir.2019.4.185/03

Autor

Aleksandra Bilewicz dr Aleksandra Bilewicz, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk, ul. Nowy Świat 72, 00-330, Warszawa, Polska, abilewicz@irwirpan.waw.pl https://orcid.org/0000-0003-1133-1270

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2019.4.185/03

Słowa kluczowe:

spółdzielnia spożywców, ruch spółdzielczy na wsi, samoorganizacja wsi, wiejska sfera publiczna

Abstrakt

Celem artykułu jest próba nakreślenia społecznej historii rozwoju wiejskich spółdzielni spożywców na ziemiach polskich w latach 1900−1939. Autorka przedstawia argumenty na rzecz tezy, że spółdzielnie spożywców były stosunkowo słabe ekonomicznie w porównaniu z innymi działami spółdzielczości wiejskiej, jednak odgrywały istotną rolę w budowaniu wiejskiej sfery publicznej, co przyczyniło się zaś do wzrostu znaczenia ruchu ludowego. Znaczenie wiejskiej spółdzielczości spożywców zostało jednak zapomniane, głównie ze względu na powojenne przekształcenia, które doprowadziły do likwidacji tych placówek i tym samym – ruchu społecznego.

Badania wykorzystane do niniejszego artykułu zostały sfinansowane z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w ramach projektu „Tradycje polskiego kooperatyzmu. Od idei do praktyki” (2015−2018).

Bibliografia

A.B. (1934). Po czternastu latach. Społem, 1, 1-5.

Abramowski E. (2012). Idee społeczne kooperatyzmu. W: Tegoż. Braterstwo, solidarność, współdziałanie. Wybór pism spółdzielczych. Wybór, wstęp i opracowania tekstów Remigiusz Okraska. Łódź–Warszawa: Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom”.

b.a. (1906). Towarzystwo Kooperatystów. W: A. Bilewicz (red.) (2017b). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. Tom 2: Wybór źródeł (s. 85-88). Warszawa: Oficyna Naukowa 2017.

b.a. (1922). Pracujmy nad sobą! List do Redakcji. W: A. Bilewicz (red.) (2017b). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. T. 2: Wybór źródeł. Warszawa: Oficyna Naukowa 2017.

Bierzanek R. (1973). Garść wspomnień z pracy w „Społem” w okresie okupacji. W: Wspomnienia działaczy spółdzielczych. Tom V: Spółdzielczość spożywców 1869-1969. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Brodziński M. (2011). Oblicza polskiej spółdzielczości wiejskiej: początki - rozwój - przyszłość. Warszawa: Krajowa Rada Spółdzielcza.

Bilewicz A. (red.) (2017a). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. Tom 1. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Bilewicz A. (red.) (2017b). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. Tom 2: Wybór źródeł. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Bliziński W. (1928). Działalność spółdzielni i organizacyj rolniczych w Liskowie. Referat wygłoszony na Zjeździe Spółdzielni w Wilnie, w dniu 18 grudnia 1927 roku. Warszawa: Związek Rewizyjny Polskich Spółdzielni Rolniczych.

Brzeziński S.J. (1957). Polski Związek Ludowy. Materiały i dokumenty. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Czesław Wycech. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Bukraba-Rylska I. (2007). Przedsiębiorczość społeczna w Polsce dwudziestolecia międzywojennego – przykłady. W: T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.). Kapitał społeczny.

Ekonomia społeczna (s. 127-175). Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

Chmielewski Z. (1938). Wychowanie spółdzielcy. Spółdzielczy Przegląd Naukowy, 5 (3), 5.

Chyra-Rolicz Z. (1985). Pod spółdzielczym sztandarem: z dziejów spółdzielczości polskiej do 1982 r. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.

Dąbrowska M. (1938). Ręce w uścisku. Rzecz o spółdzielczości polskiej. Warszawa: Księgarnia Mortkowicza.

Dąbrowski S. (1973). Spółdzielczość spożywców w latach 1917-1925 we wspomnieniach lustratora. W: Wspomnienia działaczy spółdzielczych. T. V: Spółdzielczość spożywców 1869-1969. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Dominko J. (1937). Co nam przyniósł rok stary. Społem, 1, 20-21.

Farkowski C. (red.) (1987). Kooperacja w polskim rolnictwie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.

Gide K. (1937). Kooperatyzm (tłum. Stanisław Thugutt). Warszawa: „Społem”.

Gmitruk J. (2015). Legenda Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”. Myśl Ludowa, 7, 147-165.

Jagiełło-Łysiowa E. (red.) (1975). Rola przeorana, dom piękny. Wspomnienia kobiet wiejskich. Warszawa: Książka i Wiedza.

Janczyk T. (1987). Moje spółdzielcze lata. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.

Jasiński J. (1929). Stosunek spółdzielczości spożywczej do spółdzielczości rolniczej. Referat wygłoszony na XVII Zjeździe Związku Spółdzielni Spożywców RP w dniu 16 czerwca

r. Warszawa: Wydawnictwo Związku Spółdzielni Spożywców Rzeczpospolitej Polskiej.

Jasiński J. (1965). Z dziejów polskiej spółdzielczości spożywców podczas drugiej wojny światowej. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Kmiecik Z. (1991). Dziennikarz i polityk ludowy (Maksymilian Malinowski). Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, 30 (3-4), 139-144.

Miłkowski S. (1938). Ustrój gospodarki drobnorolnej a spółdzielczość. Spółdzielczy Przegląd Naukowy.

Miłkowski S. (1988). Pisma publicystyczno-polityczne. Wybór i opracowanie Wiesław Piątkowski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Landau Z., Tomaszewski J. (1999). Zarys historii gospodarczej Polski 1918-1939. Warszawa: Książka i Wiedza.

Lech A. (1991). Agraryzm wiciowy. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Lech A. (2018). „Nowy wspólny dom”: myśl społeczno-polityczna Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.

Łętocha R. (2012). Lisków – wzorowa wieś ks. Wacława Blizińskiego. Nowy Obywatel, https://nowyobywatel.pl/2012/11/19/liskow-wzorowa-wies-ks-waclawa-blizinskiego/ (dostęp: 31.05.2019).

Orsetti M. (1935). Z ankiety „Społem” – Maria Orsetti. W: A. Bilewicz (red.). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. T. 2: Wybór źródeł. Warszawa: Oficyna Naukowa 2017.

Rapacki M. (1938). Spółdzielczość spożywców na wsi. Warszawa: „Społem” Związek Spółdzielni Spożywców RP.

Rusiński W. (1980). Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego. Cz. II: 1918-1939. Warszawa: Centralna Rada Spółdzielcza.

Samouk-kooperatysta (1922), Pracujmy nad sobą! Drugi list do Redakcji. W: A. Bilewicz (red.). „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja. T. 2: Wybór źródeł. Warszawa: Oficyna Naukowa 2017.

Świtalski Z. (1973). Wstęp. W: Wspomnienia działaczy spółdzielczych. T. V: Spółdzielczość spożywców 1869-1969. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Thugutt S. (1938). Chwila jest osobliwa. „Społem”, 8, 1-3.

Trocka H. (1969). Spółdzielczość w polityce i programach polskich stronnictw ludowych do roku 1939. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Walczakowski T. (1973). Wspomnienia z pracy w Warszawskim Związku Stowarzyszeń Spożywczych i w „Społem” ZSS. W: Wspomnienia działaczy spółdzielczych. T. V: Spółdzielczość spożywców 1869-1969. Warszawa: Zakład Wydawnictw CRS.

Wojciechowski S. (1939 [2017]). W ruchu spółdzielczym (1906-1914). W: A. Bilewicz (red.), „Społem” 1906-1939. Idea, ludzie, organizacja, t. 1 (s. 43-76). Warszawa: Oficyna Naukowa.