Rolnicy i spółdzielczość w Polsce: stary czy nowy ruch społeczny?

Piotr Nowak; Krzysztof Gorlach

doi:10.53098/wir.2015.1.1.166.1/07

Autor

Piotr Nowak Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Krzysztof Gorlach Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2015.1.1.166.1/07

Słowa kluczowe:

spółdzielczość w rolnictwie, nowe ruchy społeczne, rozwój obszarów wiejskich, bariery rozwoju spółdzielczości

Abstrakt

Artykuł jest próbą ukazania postaw współczesnych polskich rolników w odniesieniu do idei spółdzielczości. Autorzy przyjmują założenie, że postawy te są zdeterminowane zarówno historycznymi doświadczeniami mieszkańców wsi polskiej, jak i współczesnym funkcjonowaniem neoliberalnej rynkowej gospodarki kapitalistycznej. Artykuł podzielony został na cztery części. W części pierwszej zaprezentowany został krótki historyczny rys dotyczący spółdzielczości w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Wskazuje się tutaj na trzy zasadnicze kwestie. Po pierwsze, historia ruchu spółdzielczego na obszarach wiejskich rozpoczęła się na ziemiach polskich już w okresie zaborów. Po drugie, w okresie dwudziestolecia międzywojennego ruch spółdzielczy stanowił przykład dynamicznego rozwoju inicjatyw społecznych, także na obszarach wiejskich i w rolnictwie. Po trzecie, w okresie po II wojnie światowej w ramach systemu komunistycznego ruch spółdzielczy został użyty przez władze polityczne i administracyjne jako instrument kontroli rozmaitych społecznych i gospodarczych inicjatyw także na obszarach wiejskich i w rolnictwie. W części drugiej krótko przedstawiono ewolucję zmian ruchu spółdzielczego w świecie, który staje się coraz bardziej podobny do rozmaitych form organizacyjnych charakterystycznych dla gospodarki kapitalistycznej. W części trzeciej zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Krakowie w ramach projektu „Spółdzielczość w świadomości rolników i doradców oraz praktyczne wykorzystanie idei spółdzielczej do rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich”. Badania przeprowadzono w październiku i listopadzie 2013 r. na obszarze kraju za pomocą ankiety audytoryjnej wśród 2525 rolników korzystających z usług doradców rolniczych. Konkluzje wynikające z badań wskazują, że: a) sceptyczne postawy wobec spółdzielczości wśród starszych rolników są efektem doświadczeń z okresu komunistycznego, b) najmłodsi rolnicy (do 35 roku życia) prezentują najniższy poziom wiedzy na temat spółdzielczości, choć jednocześnie wykazują najwyższy poziom zainteresowania tą formą organizacyjną, uznając, że daje możliwości obrony własnych interesów, c) jedynie jedna czwarta respondentów uważa, że rolnicy i mieszkańcy wsi są gotowi do podjęcia wspólnego działania dla wspólnego celu. Wynika to przede wszystkim z niskiego poziomu zaufania charakteryzującego społeczeństwo polskie.

Bibliografia

Brzozowski B., 2008: Podstawy gospodarki spółdzielczej. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków.

Chaddad F.R., 2012: Advancing the Theory of the Cooperative Organization: The Cooperative as a True Hybrid. Annals of Public and Cooperative Economics Vol. 83: 4, s. 445–461. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8292.2012.00472.x

Chaddad F.R., Cook M.L., 2004: Understanding New Cooperative Models: An Ownership-Control Rights Typology. Review of Agricultural Economics Vol. 26, No. 3 (Autumn, 2004), s. 348–360. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9353.2004.00184.x

Della Porta D., Diani M., 2009: Ruchy społeczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Diaz-Foncea M., Marcuello C., 2013: Entrepreneurs and the context of cooperative organizations: Adefinition of cooperative entrepreneur. Canadian Journal of Administrative Sciences, No. 30 (4), s. 238–251. DOI: https://doi.org/10.1002/cjas.1267

Foryś G., 2008: Dynamika sporu. Protesty rolników w III Rzeczpospolitej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Fundacja Wspomagania Wsi, luty 2011 r. Bariery w zakładaniu organizacji pozarządowych na wsi i małych miastach, http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCAQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.witrynawiejska.org.pl%2Fdata%2FAnkieta%2520-%2520raport%2520z%2520analizy.doc&ei=xLEaVMSUJo2qOoSUgfAD&usg=AFQjCNGMOTEpU0PrvcH_1e3AcnVL0lFMaQ&bvm=bv.75097201,d.ZWU (dostęp: 17.09.2014).

Gardner B., Lerman Z., 2006: Agricultural Cooperative Enterprise in the Transition from Socialist Collective Farming. Journal of Rural Cooperation No. 34 (1), s. 1–18.

Gorlach K., Mooney P.H., 1998: Defending class interests: Polish peasants in the first years of transformation, [w:] Theorising Transition: The Political Economy of Post-communist Transformations, J. Pickles, A. Smith (red.). Routledge, London and New York.

Gorlach K., 1990: Socjologia polska wobec kwestii chłopskiej. Universitas, Kraków

Goszczyński W., Kamiński R., Knieć W., Woźniak A., 2013: Diagnoza rozwoju organizacji pozarządowych działających na obszarach wiejskich: wyniki badań w projekcie „Dobry Start”. FAOW, Warszawa–Toruń.

GUS, 2014: Raport z 28 marca 2014 r. Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r. Warszawa.

GUS, 2014a: Raport Jakość życia w Polsce, edycja 2014.

Gutiérrez M.A.C., Atela R.T., Duenas M.D., 2005: Comparative Synthesis of 20th Century Agricultural Cooperative Movements in Europe. Journal of Rural Cooperation, No. 33 (1) pp. 47–65.

Halamska M. (red.), 2008: Wiejskie organizacje pozarządowe. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Hogeland J.A., 2006: The Economic Culture of U.S. Agricultural Cooperatives. Culture & Agriculture Vol. 28, No. 2, s. 67–79. DOI: https://doi.org/10.1525/cag.2006.28.2.67

Informacja o funkcjonowaniu spółdzielni socjalnych działających na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych za okres 2010–2011 r. Warszawa 2012, http://www.pozytek.gov.pl/files/EKONOMIA%20SPOLECZNA/Informacja....%20OPUBLIKOWANA%20DPP%2012.2012.pdf (dostęp: 17.09.2014).

Johnson H., Shaw L., 2014: Rethinking Rural Co-operatives in Development: Introduction to the Policy Arena. Journal of International Development, No. 26, s. 668–682. DOI: https://doi.org/10.1002/jid.3004

Kachel Y., Finkelshtain I., 2010: A Comparative Analysis of Antitrust Regulations in the Agricultural Sector in Israel, the US and the EU. Journal of Rural Cooperation, No. 38 (1), s. 20–54.

Kania J., Leśniak L., Bomba J. (red.), 2013: Spółdzielczość w świadomości rolników i doradców oraz praktyczne wykorzystywanie idei spółdzielczej do rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, Kraków.

Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi Senatu RP: www.senat.gov.pl/prace/komisje-senackie/konferencja,2,301,konferencja-100-lat-spoldzielczosci-wyzwania-na-przyszlosc-.html (dostęp: 13.12.2014). Krajowa Rada Spółdzielczości: www.krs.org.pl (dostęp: 13.12.2014).

Kurimoto A., 2004: Agricultural Cooperatives in Japan: An Institutional Approach. Journal of Rural Cooperation, No. 32 (2), s. 111–128.

Kutkowska B., Antosz I., 2012: Szanse i zagrożenia rozwoju grup producentów rolnych. Wieś i Rolnictwo, nr 4 (157), s. 91–111. DOI: https://doi.org/10.53098/wir.2012.4.157/05

Lewin A., 1992: Kibuce w Izraelu. Utopia czy rzeczywistość. Wydawnictwo: Fundacja im. Kazimierza Kelles-Krauza, Warszawa.

Malec K., Sobczyk M., Surmacz Sz., 2013: Etos. Elementarz Tradycji Organizacji Spółdzielczych. Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom”, Łódź.

Martynowski M. (red.), 2014: Spółdzielczość wiejska jako jedna z głównych form wspólnego gospodarczego działania ludzi. Krajowa Rada Spółdzielcza, wydanie II zaktualizowane, Warszawa.

McKee G.J., Wilson W.W., Dahl B., 2014: Risk and Return Trade-Offs in Partnering Strategies Between Co-ops and IOF. Agribusiness (artukuł został po raz pierwszy opublikowany na internetowych stronach czasopisma Agribusiness 3.07.2014).

McMichael P., 2008: Peasants Make Their Own History, But Not Just as They Please. Journal of Agrarian Change, Vol. 8 Nos. 2 and 3, April and July, s. 205–228. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1471-0366.2008.00168.x

Mierzwa D., 2010: Przedsiębiorstwo spółdzielcze – tradycja i współczesność. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.

Mooney P.H., 2004: Democratizing Rural Economy: Institutional Friction, Sustainable Struggle and the Cooperative Movement. Rural Sociology No. 69 (1), s. 76–98. DOI: https://doi.org/10.1526/003601104322919919

Mooney P.H., Majka T.J., 1995: Farmers and Farm Workers Movements: Social Protest in American Agriculture. New York: Twayne.

Mooney P.H., Roahrig J., Gray T.W., 1996: The De/Repoliticization of Cooperation and the Discourse of Conversion. Rural Socio1ogy No 61(4), s. 559–576. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1549-0831.1996.tb00634.x

Murray C., 2008: Social Capital and Cooperation in Central and Eastern Europe – A Framework for Research on Governance. Journal of Rural Cooperation, No. 36 (1), s. 3–20.

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Spółdzielnie a restrukturyzacja”. CCMI/093 Bruksela, 25 kwietnia 2012 r.

Ortmann G.F., King R.P., 2007: Agricultural Cooperatives I: History, Theory and Problems. Agrekon, Vol. 46, No. 1 (March). DOI: https://doi.org/10.1080/03031853.2007.9523760

Pichardo N.A., 1997: New Social Movements: A Critical Review. Annual Review of Sociology, Vol. 23, s. 411–430. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.soc.23.1.411

Rokholt P.O., Borgen S.O., 2000: Cooperative Change and the Myth of Rationality. Journal of Rural Cooperation, No. 28 (2), s. 149–160.

Rosner A., Stanny M., 2014: Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku, Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Stanny M., 2012: Społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich, [w:] Polska wieś 2012, J. Wilkin, I. Nurzyńska (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Starr A., 2010: Local Food: A Social Movement?, Cultural Studies – Critical Methodologies, No. 10 (6), s. 479–490. DOI: https://doi.org/10.1177/1532708610372769

Stiglitz J.E., 1987: Some Theoretical Aspects of Agricultural Policies. The World Bank Research Observer, Vol. 2, No. 1. DOI: https://doi.org/10.1093/wbro/2.1.43

Suchoń A., 2013: Zasady organizacji i funkcjonowania spółdzielni socjalnych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w świetle obowiązujących przepisów. Journal of Agribusiness and Rural Development No. 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Suchoń A., 2012a: Spółdzielnie w rolnictwie w wybranych państwach Europy Zachodniej; aspekty prawne i ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Problemy Rolnictwa Światowego, z. 2, s. 93–103. DOI: https://doi.org/10.22630/PRS.2012.12.2.25

Suchoń A., 2012b: Z prawnej problematyki zakładania i prowadzenia działalności przez spółdzielcze grupy producentów rolnych. Przegląd Prawa Rolnego nr 2, s. 221–242. Wyd. UAM.

Suchoń A., 2011: Spółdzielnie rolnicze po akcesji Polski do Unii Europejskiej; wybrane zagadnienia prawne. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego, z. 4, s. 148–158. DOI: https://doi.org/10.22630/PRS.2011.11.4.71

Szpak E., 2013: Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Tracy M., 1997: Polityka rolno-żywnościowa w gospodarce rynkowej. Wprowadzenie do teorii i praktyki. Uniwersytet Warszawski, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa.

Vademecum Aktywności Obywatelskiej, 2014: G. Kądzielawski (red.), Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Fundacja Energia dla Europy, Warszawa.

Valentinov V., 2005: The Organizational Nature of Agricultural Cooperatives: A Perspective from the Farm Problem Theory. Journal of Rural Cooperation, No. 33 (2), s. 139–151.

Wilkin J., 2002: Interwencjonizm państwowy w rolnictwie: dlaczego był, jest i będzie. Biuletyn Informacyjny Agencji Rynku Rolnego nr 9 (135), Warszawa, s. 18–24.