Polski łańcuch żywnościowy wobec konfliktu zbrojnego na Ukrainie. Przykład rynku zbóż w latach 2022–2023
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2025.1.206/05Słowa kluczowe:
łańcuch żywnościowy, system żywnościowy, wymiana handlowa Polski i Ukrainy, polski rynek zbóż, konflikt zbrojny na UkrainieAbstrakt
Po agresji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. zniesiono kontyngenty ilościowe i VAT na pszenicę, rzepak, słonecznik i kukurydzę importowane z Ukrainy. Ta i kolejna od czerwca 2022 r. liberalizacja ceł przez UE na towary z Ukrainy oznaczała dla polskich rolników-producentów nagłą konfrontację z nadmierną obecnością produktów rolniczych z Ukrainy w „polskiej” części europejskiego jednolitego rynku wewnętrznego. W latach 2022–2023 polski rynek zbóż został poddany triadzie nieprzewidzianych zjawisk o charakterze szoku. Składały się na nie: 1) nadmiar zapasów zbóż w Polsce po dobrych zbiorach w poprzednich okresach; 2) wahania cen zbóż na międzynarodowych giełdach towarowych; 3) napływ taniego zboża z Ukrainy po dumpingowych cenach w ramach unijnego solidarnościowego tranzytu. Celem artykułu było rozpoznanie impulsów szokowych na polskim rynku zbóż w okresie 2022–2023 oraz ich głównych kierunków. Analizie poddano impulsy szokowe na dwa ogniwa łańcucha żywnościowego: ogniwo początkowe (rolnika-producenta) i ogniwo końcowe (zarządzanie stanem zapasów lub magazynowanie, dystrybucja). Badanie i analizę przeprowadzono na podstawie studiów źródeł prawa unijnego, literatury oraz przy wykorzystaniu danych wtórnych GUS, Eurostatu oraz instytucji międzynarodowych, jak ISO czy UNEP. Zastosowano metodę porównawczą, dedukcyjną i analizę semantyczną. W badanym okresie wystąpiły „wąskie gardła” w ogniwach końcowych łańcucha żywnościowego, a powstałe zakłócenia wpłynęły na osłabienie ogniwa początkowego.
Bibliografia
Akhvlediani T., Movchan V. (2024). The impact of Ukraine’s accession on the EU’s economy: The value added of Ukraine. Brussels: Centre for European Policy Studies (CEPS). https://www.ceps.eu/ceps-publications/the-impact-of-ukraines-accession-on-the-eus-economy/ (dostęp: 14.04.2024).
Ambroziak Ł., Gniadek J., Sierocińska K., Strzelecki J., Wąsiński M. (2022). The Food Supply Crisis as a Result of the Invasion of Ukraine. Warsaw: Polish Economic Institute.
BGK [Bank Gospodarstwa Krajowego] (2024). Polska–Ukraina: sektor transportu. Konkurencja i współpraca. Warszawa: Departament Badań i Analiz BGK.
Brasz A. (2023). Wheat prices likely to remain at high levels. https://www.simon-kucher.com/en/insights/wheat-prices-likely-remain-high-levels (dostęp: 09.04.2024).
Business Insider Polska (2020). Ukraińcy patrzą z zazdrością na Polskę. „Produkujecie na dwa razy mniejszej powierzchni, tworząc trzy razy więcej miejsc pracy”. https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/ukraina-i-polska-porownanie-pkb-i-rolnictwa/91dwknr (dostęp: 14.04.2024).
Cenyrolnicze.pl (2023). To Matif czy import z Ukrainy wpłynął na spadek cen zbóż w Polsce? https://www.cenyrolnicze.pl/wiadomosci/rynki-rolne/zboza/30589-to-matif-czy-import-z-ukrainy-wplynal-na-spadek-cen-zboz-w-polsce (dostęp: 12.04.2024).
Chih-Hui L., Sapphire H.L. (2017). Systems theory. W: The International Encyclopedia of Organizational Communication. Hoboken: John Wiley & Sons.
Ciesielski M. (red.) (2011). Zarządzanie łańcuchami dostaw. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Dodd E., Welsh C. (2024). Fracturing solidarity: The grain trade dispute between Ukraine and the European Union. Center for Strategic and International Studies (CSIS). https://www.csis.org/analysis/fracturing-solidarity-grain-trade-dispute-between-ukraine-and-european-union (dostęp: 10.04.2024).
Elzas S. (2023). France eyes agricultural independence as war hits Ukrainian grain supply. RFI (Radio France Internationale) 19.03. https://www.rfi.fr/en/france/20230319-france-eyes-agricultural-independence-as-war-hits-ukrainian-grain-supply (dostęp: 07.04.2024).
EP [European Parliament] (2024). Fact Sheets on the European Union. Trans-European Networks – guidelines. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/135/trans-european-networks-guidelines (dostęp: 02.04.2024).
Ericksen P.J., Ingram J.S.I., Liverman D.M. (2009). Food security and global environmental change: Emerging challenges. Evironmental Science & Policy, 12, 373–377. https://benyaminlakitan.wordpress.com/wp-content/uploads/2012/05/4-food-security-and-global-environmental-change_-emerging-challenges.pdf (dostęp: 07.04.2024).
EU [European Union] (2023). Key Figures on the European Food Chain: 2023 Edition. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
EU (2022). Key Figures on the European Food Chain: 2022 Edition. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
EU (2021). Key Figures on the European Food Chain: 2021 Edition. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Filho W.L., Fedoruk M., Eustachio J.H.P, Barbir J., Lisovska T., Lingos A., Baars C. (2023). How the War in Ukraine Affects Food Security. Foods, 12(21), 3996.
Frączyk J. (2024). Bilans handlu z Ukrainą. Kto bardziej traci na blokadzie granicy. Business Insider. https://businessinsider.com.pl/gospodarka/bilans-handlu-z-ukraina-kto-bardziej-traci-na-blokadzie-granicy/t3fkt0m (dostęp: 03.04.2024).
Fritz M., Schiefer G. (2008). Food chain management for sustainable food system development: A European research agenda. Agribusiness, 24(4), 440–452.
GFSI [Global Food Security Index] (2022). The Economist Group. https://impact.economist.com/sustainability/project/food-security-index/ (dostęp: 14.04.2024).
Glauben T., Svanidze M., Götz L., Prehn S., Jamali T.J., Duric I., Kuhn L. (2022). The War in Ukraine, agricultural trade and risks to global food security. Intereconomics, 57(3), 157–163.
Grębowiec M. (2014). Elementy wpływające na bezpieczeństwo produktów w łańcuchu dostaw żywności w Polsce. Logistyka, 6, 13303–13306.
Grunt-Nowakowska J., Kiełbasa B. (2017). Możliwości usprawniania procesów zarządzania w łańcuchu żywnościowym na przykładzie Produktu Lokalnego z Małopolski. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, 17(2), 155–165.
GUS [Główny Urząd Statystyczny] (2023a). Rolnictwo w roku 2022. Seria: Analizy statystyczne. Warszawa: GUS.
GUS (2023b). Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2023. Warszawa: GUS.
GUS (2023c). Transport intermodalny w latach 2020–2022. Warszawa: GUS.
GUS (2022a). Powszechny Spis Rolny 2020. Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2020 r. Warszawa: GUS.
GUS (2022b). Ceny produktów rolnych w październiku 2022 r. Informacja sygnalne. https:/
stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/ceny/ceny-produktow-rolnych-w-pazdzierniku-2022-roku,4,126.html (dostęp: 14.04.2024).
GUS (2020). Ceny produktów rolnych w listopadzie 2020 r. Informacja sygnalne. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/ceny/ceny-produktow-rolnych-w-listopadzie-2020-roku,4,103.html (dostęp: 14.04.2024).
Haberli C., Kostetsky B. (2023). Ukrainian Commodities for Global Food Security and Ukrainian Farmer Security. World Trade Institute, MATS. https://www.wti.org/media/filer_public/e9/3e/e93e0bb0-b58f-4a68-97ba-5c97736c13cd/mats_wti_october_2023.pdf (dostęp: 26.03.2024).
Ilie L., Strzelecki M. (2023). Explainer: How does central Europe’s ban impact Ukrainian grain exports? Reuters. https://www.reuters.com/markets/commodities/how-does-central-europes-ban-impact-ukrainian-grain-exports-2023-08-07/ (dostęp: 07.04.2024).
ISO [International Organisation for Standardisation] (2018). ISO 22000: 2018. Food safety management systems – Requirements for any organization in the food chain.
Jarzębowski S., Klepacki B. (2013). Łańcuchy dostaw w gospodarce żywnościowej. Zeszyty Naukowe SGGW – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 103, 107–117.
Jokiel G. (2013). Ograniczenia teorii ograniczeń w zarządzaniu projektami. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 14(11), cz. 2, 51–60.
Kalinowski P., Korzycka M. (2021). Zarys konstytucyjnych wytycznych dla polityki bezpieczeństwa żywnościowego państwa. Studia Iuridica, 88, 151–170.
KE [Komisja Europejska] (2024). Statystyki dotyczące zbóż. Agriculture and rural development. https://agriculture.ec.europa.eu/data-and-analysis/markets/overviews/market-observatories/crops/cereals-statistics_pl#prices (dostęp: 07.04.2024).
Keulertz M., Woertz E., Gilmont M. (2024). Europe’s Brazil? How Ukraine could transform Europe’s role in global food supply? International Journal of Environmental Studies, 81(1), 169–176. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00207233.2024.2313337 (dostęp: 11.03.2024).
Konstytucja (1997). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483).
Korbutowicz T. (2016). Standardy żywności w handlu między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, 3(81), 131–141.
Kraciuk J., Piekutowska A. (2014). Zmiany globalnych łańcuchów wartości w sektorze rolno-spożywczym. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 16(5), 128–132.
Kryvenko N., Radziyevska S., Us I. (2023). Ukraine in the global trade of agricultural products. Baltic Journal of Economic Studies, 9(4), 148–160.
Krzykowski P. (2022). Konsekwencje wojny na Ukrainie w wymiarze żywnościowym, ekonomicznym i energetycznym. Roczniki Nauk Społecznych, 50(4), 93–113.
Kugiel P. (2022). Wpływ wojny na Ukrainie na bezpieczeństwo żywnościowe państw rozwijających się. Biuletyn PISM, 63(2482). https://pism.pl/publikacje/wplyw-wojny-na-ukrainie-na-bezpieczenstwo-zywnosciowe-panstw-rozwijajacych-sie (dostęp: 11.04.2024).
Kulawik J. (2017). Wybrane problemy zarządzania ryzykiem w łańcuchu dostaw i łańcuchach żywnościowych. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.
Leach L.P. (2014). Critical Chain Project Management. Norwood MA: Artech House.
Leśkiewicz K. (2020). Zrównoważone systemy żywnościowe w kontekście reformy Wspólnej Polityki Rolnej – aspekty prawne. Przegląd Prawa Rolnego, 2(27), 75–85.
Łopaciuk W. (red.) (2024). Rynek Zbóż. Stan i Perspektywy, 67. Analizy Rynkowe.
Matusiewicz M., Foltyński M. (2015). Transport intermodalny w Polsce – szanse i bariery rozwoju. W: W. Rydzkowski (red.). Przewozy intermodalne (s. 33–52). Poznań: Instytut Logistyki i Magazynowania.
Matuszak S. (2021). Spichlerz świata? Rozwój rolnictwa na Ukrainie. Warszawa: Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia.
Matwiejczuk R., Tłuczak A. (2020). Wpływ koncepcji logistyki na rozwój krótkich łańcuchów dostaw w sektorze rolno-spożywczym. Gospodarka Materiałowa i Logistyka, 72(11), 13–21.
Motowidlak U., Fajczak-Kowalska A. (2010). Wartość dodana w łańcuchu dostaw żywności. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, 10(2), 91–99.
MRD [Ministry of Rural Development], NÉBIH/NFCSO [National Food Chain Safety Office] (2014). Food Chain Safety Strategy 2013–2022. MRD, NÉBIH. https://faolex.fao.org/docs/pdf/hun214411.pdf (dostęp: 14.04.2024).
NIK [Najwyższa Izba Kontroli] (2023). Działania organów państwa w zakresie importu i obrotu zboża i rzepaku z Ukrainy. Informacja o wynikach kontroli. Warszawa: NIK.
Obłój K. (2007). Strategia organizacji. W poszukiwaniu trwałej przewagi konkurencyjnej. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. OSW [Ośrodek Studiów Wschodnich] (2023). The EU increases its agri-food imports from
Ukraine: Causes and reactions from Central European states. OSW Commentary, 507, 1–8. https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/OSW_Commentary_507.pdf (dostęp: 14.04.2024).
Parlińska M. (2003). Logistyka w agrobiznesie. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, 48, 173–183.
Pawlak K. (2021). Handel rolno-żywnościowy krajów Unii Europejskiej w warunkach współpracy transatlantyckiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
PE [Parlament Europejski] (2022). Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 marca 2022 r. w sprawie pilnej potrzeby przyjęcia unijnego planu działania dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w UE i poza jej terytorium w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę (2022/2593(RSP).
Ptak A. (2024). How much grain is Poland importing from Ukraine and Russia? https://notesfrompoland.com/2024/03/04/how-much-grain-is-poland-importing-from-ukraine-and-russia/ (dostęp: 12.04.2024).
Richter F. (2024). How the war redirected Ukraine’s grain exports. https://www.statista.com/chart/29750/top-10-destinations-of-ukrainian-cereal-exports/ (dostęp: 02.04.2024).
Rogowska P. (2021). Kompetencje zarządcze menedżera Teorii ograniczeń. Akademia Zarządzania, 5(3), 8–20.
Sadłowski A., Brdulak J., Budzyńska A. (2023). The transport of Ukrainian grain through Poland and the domestic grain market. Humanities and Social Sciences Research Journal, 30(2), 109–119.
Skwirowski P. (2024). Handel między Polską i Ukrainą. Który kraj na nim lepiej wychodzi? Rzeczpospolita. https://www.rp.pl/dane-gospodarcze/art39935541-handel-miedzy-polska-i-ukraina-ktory-kraj-na-nim-lepiej-wychodzi (dostęp: 04.04.2024).
Struna H. (2024). French cereal growers join Eastern Europe’s call for safeguards against Ukrainian imports. Euractiv. https://www.euractiv.com/section/agriculture-food/news/ french-cereal-growers-join-eastern-europes-call-for-safeguards-against-ukrainian-imports/ (dostęp: 02.05.2024).
Szymańska E.J., Bórawski P., Żuchowski I. (2018). Łańcuchy dostaw na wybranych rynkach rolnych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo SGGW.
Świeboda J., Lysionok A., Majowicz A., Kulikowska-Wielgus A. (2020). Transport intermodalny na Nowym Jedwabnym Szlaku. Analiza potencjału, bariery i szanse. Wrocław: Polski Instytut Transportu Drogowego.
Taran S. (2023). EU-Ukraine wartime trade: Overcoming difficulties, forging a European path. Discussion Paper, Europe in the World Programme. European Policy Centre. TUE (2016). Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) (Dz. Urz. UE z dnia 7 czerwca 2016 r., C 202/13 ze zm.).
Tyszka M. (2022). Podsumowanie rynku zbóż. Ile kosztowała pszenica w 2022 r.? https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/zboza/podsumowanie-rynku-zboz-ile-kosztowala-pszenica-w-2022-r,126596.html (dostęp: 17.04.2024).
UNEP [United Nations Environment Programme] (2016). Food Systems and Natural Resources: A Report of the Working Group on Food Systems of the International Resource Panel. UNEP.
USDA [United States Department of Agriculture] (2023). European Union: Grain and Feed Quarterly. USDA Foreign Agricultural Service. Report Number: E42023-0029.
Walas-Trębacz J. (2016). Wykorzystanie outsourcingu w doskonaleniu łańcucha wartości przedsiębiorstwa. Zarządzanie i Finanse, 14(2), 439–454.
Walas-Trębacz J. (2013). Analiza procesów kształtujących łańcuch wartości przedsiębiorstwa. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 922, 5–26.
WEF [World Economic Forum] (2024). The Global Risks Report 2024, 19th Edition. Geneva: World Economic Forum.
Zolothytska Y., Kowalczyk S. (2022). Ukraina na światowym rynku rolnym. Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, 65(3), 5–25.
Żugier M. (2024). Zboże z Ukrainy zalało Polskę. GUS rozwiewa wątpliwości. https://www.money.pl/gospodarka/zboze-z-ukrainy-zalalo-polske-gus-rozwiewa-watpliwosci-7003005472221856a.html (dostęp: 17.04.2024).
Pobrania
Liczba pobrań artykułu
Strony
Jak cytować
Numer
Dział
