Sprawiedliwość w wymiarze terytorialnym – przegląd najnowszych ujęć
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir.2023.1.198/05Słowa kluczowe:
sprawiedliwość społeczna, przestrzeń, terytorium, usługi lokalne, podmiotowość społeczności, spójność terytorialnaAbstrakt
Celem niniejszego artykułu było przedstawienie kwestii dotyczących pojęcia sprawiedliwości społecznej oraz włączenie się w związaną z tą tematyką dyskusję toczącą się w dziedzinie nauk społecznych. Podjęta została w nim próba omówienia pojęcia sprawiedliwości społecznej w wymiarze terytorialnym, określenia, co wyróżnia ją w stosunku do innych pojęć dotyczących sprawiedliwości (np. społecznej) oraz zbadania, jak koncepcja ta wykorzystywana jest w objaśnianiu istniejących zróżnicowań terytorialnych w analizie różnych problemów badawczych. W opracowaniu wybrane zostały takie zagadnienia, jak: dostęp do usług lokalnych, podmiotowość społeczności oraz spójność terytorialna. Przeprowadzony przegląd literatury pozwolił wykazać, że koncepcja sprawiedliwości społecznej z uwzględnieniem wymiaru terytorialnego była najpierw poruszana w odniesieniu do miast, a dopiero później do innych jednostek przestrzennych (regionów, peryferyjnych obszarów wiejskich). Pojęcie to zyskało popularność pod koniec lat 60. XX w. i wciąż cieszy się dużym zainteresowaniem wśród badaczy i praktyków. Precyzyjne i jednoznaczne zdefiniowanie sprawiedliwej rzeczywistości ze względu na jej złożoność i relatywność jest zadaniem niemożliwym do wykonania. Chyba że definicja ta ma charakter czysto formalny, a więc pokazujący logiczną strukturę pojęcia, a nie związaną z nim treść. Podążając tym sposobem rozumowania, pojęcie sprawiedliwości społecznej w układzie terytorialnym polega na równym traktowaniu pewnego zbioru podmiotów według przyjętych kilku (najczęściej dwóch) kryteriów. Przynajmniej jedno z nich ma związek z problematyką społeczną lub ekonomiczną, a co najmniej jedno ze zróżnicowaniem przestrzennym.
Bibliografia
Aksztejn W. (2020). Local territorial cohesion: Perception of spatial inequalities in access to public services in Polish case-study municipalities. Social Inclusion, 8 (4), 253–264. https://doi.org/10.17645/si.v8i4.3367.
Churski P. (2018). Podejście zorientowane terytorialnie (place-based policy) – teoria i praktyka polityki regionalnej. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 41, 31–50. https://doi.org/10.14746/rrpr.2018.41.04.
Domański B. (2021). Sprawiedliwość społeczna a przestrzenne zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego Polski – kilka refleksji dyskusyjnych. Studia Regionalne i Lokalne, 2 (84), 109–116. https://doi.org/10.7366/1509499528407.
ESPON (2013). SeGI Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Cohesion and Development. Luxembourg: ESPON.
Goodwin-Hawkins B., Mahon M., Farrell M., Jones R.D. (2022). Situating spatial justice in counter-urban lifestyle mobilities: Relational rural theory in a time of crisis. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 1–16. https://doi.org/10.1080/04353684.2022.2086895.
Görmar F., Lang T., Nagy E., Raagmaa G. (2019). Re-thinking regional and local policies in times of polarisation: An introduction. W: T. Lang, F. Görmar (red.). Regional and Local Development in Times of Polarisation (s. 1–25). Singapore: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-981-13-1190-1_1.
Gorzelak G. (2021). Różnice regionalne – preferencje polityczne – sprawiedliwość społeczna. Studia Regionalne i Lokalne, 2 (84), 117–127. https://doi.org/10.7366/1509499528408.
Gorzelak G. (2009). Fakty i mity rozwoju regionalnego. Studia Regionalne i Lokalne, 2 (36), 5–27.
Gorzelak G., Smętkowski M. (2018). Rozwój regionalny. Polityka regionalna. Warszawa: Forum Obywatelskiego Rozwoju.
Halamska M., Hoffman R., Stanny M. (2017). Studia nad strukturą społeczną wiejskiej Polski. Tom 2: Przestrzenne zróżnicowanie struktury społecznej. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Hausner J. (2019). Społeczna czasoprzestrzeń gospodarowania. W kierunku ekonomii wartości. Warszawa: Wydawnictwo Nieoczywiste.
Jałowiecki B. (2010). Społeczne wytwarzanie przestrzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jewtuchowicz A. (2016). Terytorium i terytorializacja w europejskiej polityce rozwoju regionalnego. Studia Prawno-Ekonomiczne, 98, 221–235.
Jones R., Goodwin‐Hawkins B., Woods M. (2020). From territorial cohesion to regional spatial justice: The well‐being of future generations act in Wales. International Journal of Urban and Regional Research, 44 (5), 894–912. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12909.
Jones R., Moisio S., Weckroth M., Woods M., Luukkonen J., Meyer F., Miggelbrink J. (2019). Re-conceptualising territorial cohesion through the prism of spatial justice: Critical perspectives on academic and policy discourses. W: T. Lang, F. Görmar (red.). Regional and Local Development in Times of Polarisation (s. 97–120). Singapore: Palgrave Macmillan.
Jørgensen A., Fallov M., Nielsen R. (2021). ‘Just ask Eric’: On the importance of governance efficacy, territorial ties and heterogenous networks for rural development. Sociologia Ruralis, 61 (2), 303–321. https://doi.org/10.1111/soru.12328.
Magel H. (2017). Territorial justice for urban and rural regions? About the responsibility and role of the Bavarian academy for rural areas. Geomatics, Landmanagement and Landscape, 1, 65–79. https://doi.org/10.15576/GLL/2017.1.65.
Magel H., Chigbu E. (2021). Territorial justice and equivalent living conditions: Insights from the new paradigm of territorial development in Germany. W: D.M. Barrós (red.). Land Matters. Taking Stock and Looking Ahead: Selected Experiences in Memory of Rafael Crecente (s. 75–103). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. https://doi.org/10.15304/op.2022.1397.
Mendez C. (2013). The post-2013 reform of EU cohesion policy and the place-based narrative. Journal of European Public Policy, 20 (5), 639–659. https://doi.org/10.1080/13501763.2012.736733.
Mróz A., Komorowski Ł., Wolański M., Stawicki M., Kozłowska P., Stanny M. (2022). The impact of territorial capital on cohesion policy in rural Polish areas. Regional Studies, 57 (3), 497–510. https://doi.org/10.1080/00343404.2022.2091774.
Nordberg K. (2020). Spatial justice and local capability in rural areas. Journal of Rural Studies, 78, 47–58. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.06.008.
Panagiotis A., George K., George M., Nicos S. (2017). Working paper: Theoretical overview – inequality, territorial cohesion and life chances. Horizon 2020. Inequality, urbanization and Territorial Cohesion: Developing the European Social Model of economic growth and democratic capacity (COHSMO). D2.1, 727058.
Perdał R., Churski P., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B. (2020). Geograficzny wymiar (nie)sprawiedliwości społecznej – wyzwania rozwoju regionalnego i lokalnego. Studia Regionalne i Lokalne, 3 (81), 23–50. https://doi.org/10.7366/1509499538102.
Perelman C. (1959). O sprawiedliwości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Rodríguez-Pose A. (2018). The revenge of the places that don’t matter (and what to do about it). Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 11 (1), 189–209. https://doi.org/10.1093/cjres/rsx024.
Rosik P. (2021). Świat dostępności – metody i komponenty. Przykłady analiz empirycznych przestrzeni Polski. Seria: Prace Geograficzne. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, nr 276. Warszawa: Institute of Geography and Spatial Organization. Polish Academy of Sciences.
Stanny M. (2013). Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Stanny M., Wyduba W. (2019). Dlaczego polska wieś się wyludnia, chociaż przybywa ludzi na wsi? O migracjach wewnętrznych na obszarach wiejskich. W: J. Hrynkiewicz,
J. Witkowski, A. Potrykowska (red.). Migracje a sytuacja demograficzna Polski (s. 74–98). Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa.
Stiglitz J.E., Sen A., Fitoussi J.P. (2013). Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza. Raport Komisji ds. Pomiaru Wydajności Ekonomicznej i Postępu Społecznego. Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne.
Sztompka P. (2012). Paradoks sprawiedliwości społecznej: równość zasad nierówności. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 74 (4), 239–255. https://doi.org/10.14746/rpeis.2012.74.4.16.
Ulceluse M., Bock B., Haartsen T., Goodwin-Hawkins B., Jones R., Papadopoulos A.G., Fratsea L.-M., Mavrommatis G., Komornicki T., Czapiewski K., Szejgiec B., Farrell M., Mahon M. (2017). Synthesis report on migration, inequalities and justice. Horizon 2020. Integrative Mechanisms for Addressing Spatial Justice and Territorial Inequalities in Europe (IMAJINE). D5.2, 726950.
Weber G. (2009). Versuch einer praxisnahen Ordnung empfohlener Bodenschutzinstrumente. W: E. Hepperle, H. Lenk (red.). Land Development Strategies: Patterns, Risks and Responsibilities / Strategien der Raumentwicklung: Strukturen, Risiken und
Verantwortung (s. 143–156). Zürich: vdf Hochschulverlag ETH Zürich.
Weckroth M., Moisio S. (2020). Territorial cohesion of what and why? The challenge of spatial justice for EU’s cohesion policy. Social Inclusion, 8 (4), 183–193. https://doi.org/10.17645/si.v8i4.3241.
Wilczyński R. (2016). Sytuacja rozwojowa wsi w województwie opolskim w warunkach depopulacji. Studia Obszarów Wiejskich, 41, 209–227. https://doi.org/10.7163/SOW.41.14.
Wiśniewski R., Stępniak M., Szejgiec-Kolenda B. (2021). Accessibility of public services in the age of ageing and shrinking population: Are regions following trends. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 103 (1), 55–74. https://doi.org/10.1080/04353684.2021.1903334.
