O (nie)sprawiedliwych nierównościach ekonomicznych
DOI:
https://doi.org/10.53098/wir012023/03Słowa kluczowe:
sprawiedliwość, wolność, nierówności ekonomiczne, merytokracjaAbstrakt
Niektórzy ekonomiści przywiązani są do idei, zgodnie z którą nie jesteśmy jako społeczeństwo odpowiedzialni za nierówności ekonomiczne powstające na skutek niezliczonych niezależnych decyzji rynkowych podejmowanych przez autonomiczne jednostki kierujące się własnym interesem. Ekonomiści przywiązani są także do wizji rynku jako mechanizmu nagradzającego utalentowanych i tych, którzy ciężko pracują. Jak starano się pokazać w niniejszym opracowaniu, te dwa spojrzenia na efekty naszej rynkowej aktywności rodzą poważne wątpliwości natury etycznej. Społeczeństwo dysponujące wolą prawodawczą jest odpowiedzialne za nierówności. Koncepcja nagradzania za talent i wysiłek prowadzi do niesprawiedliwych nierówności ekonomicznych. Funkcjonujący w społeczeństwie mit merytokracji niesie za sobą erozję zbiorowości, degradację dobra wspólnego i poczucia odpowiedzialności za innych, a w szczególności za tych, którym się nie powiodło, wzmacniając jedocześnie nierówności ekonomiczne.
Bibliografia
Berg A., Ostry J.D., Tsangarides C.G., Yakhshilikov Y. (2018). Redistribution, inequality, and growth: New evidence. Journal of Economic Growth, 23 (3), 259–305. https://doi.org/10.1007/s10887-017-9150-2.
Boese V.A., Alizada N., Lundstedt M., Morrison K., Natsika N., Sato Y., Tai H., Lindberg S.I. (2022). Autocratization Changing Nature? Democracy Report 2022. University of Gothenburg: Varieties of Democracy Institute (V-Dem). https://doi.org/10.2139/ssrn.4052548.
Brzeziński M. (2017). Czy Polska jest krajem dużych nierówności ekonomicznych? IBS Policy Paper, 1.
Chancel L., Piketty T., Saez E., Zucman G. (2022). World inequality report 2022. World Inequality Lab. http://wir2022.wid.world (dostęp: 15.11.2022).
Frank R.H. (2018). Sukces i szczęście. Dobry los a mit merytokracji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gray J. (2001). Dwie twarze liberalizmu. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Hayek F.A. (2006). Konstytucja wolności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hayek F.A. (1993). Law, Legislation and Liberty: A New Statement of the Liberal Principles of Justice and Political Economy. Volume 2: The Mirage of Social Justice. London: Routledge.
Hayek F.A. (1978). The atavism of social justice. W: F.A. Hayek. New Studies in Philosophy, Politics, Economics and the History of Ideas (s. 57–68). London and Henley: Routledge & Kegan Paul.
Kelly P. (2007). Liberalizm. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Komornicki T. (2019). Polska sprawiedliwa komunikacyjnie. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
OECD [Organization for Economic Cooperation and Development], EU [European Union]
(2022). Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/507433b0-en.
OECD (2021). Does Inequality Matter? How People Perceive Economic Disparities and Social Mobility. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/3023ed40-en.
OECD (2015). In It Together: Why Less Inequality Benefits All. Paris: OECD Publishin. https://doi.org/10.1787/9789264235120-en.
OECD (2011). Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising. Paris: OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264119536-en.
Piketty T. (2015). Kapitał w XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Rawls J. (1998). Liberalizm polityczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rawls J. (1994). Teoria sprawiedliwości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rosner A. (2022). Kilka uwag o pojęciu „sprawiedliwość”. Wieś i Rolnictwo, 4 (197), 11–21. https://doi.org/10.53098/wir042022/01a.
Sandel M.J. (2020). Tyrania merytokracji. Co się stało z dobrem wspólnym? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sawulski J. (2019). Kogo obciążają podatki w Polsce? IBS Policy Paper, 1.
Sen A. (2009). The Idea of Justice, Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
UNICEF (2018). Niesprawiedliwy start: nierówności edukacyjne wśród dzieci w krajach wysokorozwiniętych. Innocenti Report Card 15. Florencja: UNICEF Office of Research – Innocenti.
