Skala i uwarunkowania ubóstwa rodzin rolniczych w Polsce

Michał Dudek

doi:10.53098/wir.2017.2.175/01

Autor

Michał Dudek dr Michał Dudek, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa, michal.dudek@ierigz.waw.pl

DOI:

https://doi.org/10.53098/wir.2017.2.175/01

Słowa kluczowe:

ubóstwo, ubóstwo skrajne, ubóstwo relatywne, rodziny rolnicze

Abstrakt

Artykuł koncentruje się na zmianach w skali ubóstwa skrajnego wśród ludności rolniczej w Polsce w latach 2004–2015 i wskazuje na ich wybrane uwarunkowania. Ponadto analizie poddano determinanty biedy relatywnej na poziomie badanych rodzin rolniczych. Wykorzystany materiał statystyczny obejmował dane GUS dotyczące warunków życia gospodarstw domowych oraz wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez IERiGŻ-PIB w 76 wsiach zlokalizowanych na terenie całego kraju. Zgromadzone informacje wskazują, że między 2004 a 2015 r. zasięg ubóstwa skrajnego wśród ludności rolniczej podlegał wahaniom i nieznacznie się zmniejszył. Zmienność w rozpowszechnieniu tego zjawiska wiązała się z sytuacją na rynku pracy, a zwłaszcza ze skalą bezrobocia. Wraz ze wzrostem ogólnego poziomu życia oraz tendencją do profesjonalizacji i restrukturyzacji krajowego sektora rolnego, a także dezagraryzacji wsi spodziewane jest dalsze obniżenie skali ubóstwa skrajnego wśród ludności rolniczej, co najmniej do poziomu notowanego dla innych grup społeczno-zawodowych. Procesy te wskazują na potrzebę stopniowego odchodzenia od wykorzystywania koncepcji ubóstwa skrajnego na rzecz innych kategorii opisujących zróżnicowane położenie materialne poszczególnych grup ludności w społeczeństwie. Jedną z takich kategorii jest ubóstwo relatywne. Analiza danych ankietowych wykazała, że zagrożenie ubóstwem relatywnym niwelowało podejmowanie aktywności zarobkowej przez członków rodzin rolniczych, która wobec niskiego potencjału ekonomicznego posiadanych gospodarstw rolnych w wielu przypadkach stanowiła główne źródło utrzymania. Udokumentowano, że we względnie największym zakresie bieda dotykała rodziny wielodzietne i wieloosobowe oraz badanych użytkujących małe gospodarstwa rolne, z reguły słabo powiązane z rynkiem.

Bibliografia

Chmielewska B. (2013). Ekonomiczno-społeczna sytuacja gospodarstw domowych rolników po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Studia i Monografie, nr 158. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.

Commins P. (2004). Poverty and social exclusion in rural areas: Characteristics, processes and research issues. Sociologia Ruralis 44, 1, 60–75.

Czyżewski A., Kułyk P. (2015). Kwestia rolna od Aleksandra Czajanowa i Władysława Grabskiego po jej współczesne ujęcie. Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 102, 1, 18–30.

Dudek A. (2014). Koniunktura w polskim rolnictwie na tle sytuacji ogólnogospodarczej. Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 101, 2, 7–19.

GUS (2009). Sytuacja gospodarstw domowych w 2008 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych. Warszawa.

GUS (2012). Ubóstwo w Polsce w 2011 roku. Warszawa.

GUS (2013a). Jakość życia, kapitał społeczny, ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce. Warszawa.

GUS (2013b). Ubóstwo w Polsce w świetle badań GUS. Łódź.

GUS (2015a). Zasięg ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2015 r. Opracowanie sygnalne. Warszawa.

GUS (2015b). Ubóstwo w Polsce w latach 2013–2014. Warszawa.

GUS (2015c). Budżety gospodarstw domowych w 2014 roku. Warszawa.

Grzelak A., Seremak-Bulge J. (2014a). Porównanie wybranych metod badania koniunktury w rolnictwie w Polsce. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 4, 117–130.

Grzelak A., Seremak-Bulge J. (2014b). Zmiany koniunktury w rolnictwie. W: Szajner P., Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej. Synteza z wyników badań (s. 38–67). PW 2011–2014, nr 140, Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.

Hammond A.L., Kramer W.J., Katz R.S., Tran J.S., Walker C. (2007). The Next Four Billion. Market Size and Business Strategy at the Base of the Pyramid. Washington: World Resources Institute.

Kalinowski S. (2015a). Poziom życia ludności wiejskiej o niepewnych dochodach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kalinowski S. (2015b). Ubóstwo ludności wiejskiej o niepewnych dochodach, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 102, 1, 85–96.

Kalinowski S., Łuczka-Bakuła W. (2007). Ubóstwo ludności wiejskiej województwa wielkopolskiego. Poznań: Akademia Rolnicza w Poznaniu.

Klimkowski C., Rembisz W. (2014). Kwestie stabilizacji dochodów w rolnictwie. Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, 101, 4, 85–96.

Kowalski A., Rembisz W. (2005). Rynek rolny i interwencjonizm a efektywność i sprawiedliwość społeczna. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.

McCinsey&Company (2016). Poorer than their Parents? Flat or Falling Incomes in Advanced Economies. McCinsey Global Institute.

Muster R. (2012). Pracujący biedni na rynku pracy. Procesy uelastycznienia zatrudnienia a zjawisko pauperyzacji pracowników. Studia Socjologiczne, 3, 206, 29–47.

Nolan B., Marx I. (2013). Economic inequality, poverty, and social exclusion. W: The Oxford Handbook of Economic Inequality (s. 315–341). Oxford: Oxford University Press.

OECD (2007). Agricultural Policies in non_OECD Countries: Monitoring and Evaluation. Paris.

Oorschot W., Halman L. (2000). Blame or fate, individual or social? An international comparison of popular explanations of poverty. European Societies, 2, 1, 1–28.

Panek T. (2008). Ubóstwo i nierówności: dylematy pomiaru, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/POZ_Ubostwo_i_nierownoscidylematy_pomiaru.pdf [dostęp: 09.02.2017].

Panek T., Czapiński J. (2015). Wykluczenie społeczne. W: Panek T., Czapiński J. Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa.

Rosner A. (2011). Zróżnicowanie przestrzenne obszarów wiejskich. W: Nurzyńska I., Drygas M. (red.), Rozwój obszarów wiejskich w Polsce. Diagnozy, strategie, koncepcje polityki (s. 155–174). Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

Seidl C. (1988). Poverty measurement: A survey. W: Welfare and Efficiency in Public Economics (s. 71–147). Heidelberg: Springer.

Shildrick T., Rucell K. (2015). Sociological Perspective on Poverty. Report. Joseph Rowntree Foundation, York, https://www.jrf.org.uk/report/sociological-perspectives-poverty [dostęp: 10.12.2016].

Shucksmith M. (2012). Class, power and inequality in rural areas: beyond social exclusion? Sociologia Ruralis, 52, 4, 377–397.

Sikorska A. (2013a). Obrót ziemią a przemiany agrarne w indywidualnym rolnictwie. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1, 334, 8–21.

Sikorska A. (2013b). Procesy przekształceń strukturalnych w wiejskiej społeczności i chłopskim rolnictwie. Synteza. Projekt badawczy nr 0021/B/H03/2011/40. Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.

Sikorska A. (2014). Dylematy w definiowaniu rodzinnych gospodarstw rolnych (na przykładzie Polski). Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 4, 341, 31–49.

Stiglitz J.E. (2016). Inequality and economic growth. W: Jacobs M., Mazzucato M. (red.), Rethinking Capitalism. Economics and Policy for Sustainable and Inclusive Growth (s. 134–155). Chichester: Wiley-Blackwell.

Szarfenberg R. (2014). Nierówności i ubóstwo a uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej, http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/niuPLwUE.pdf [dostęp: 17.02.2017].

Szarfenberg R. (2017). Wpływ świadczenia wychowawczego (500+) na ubóstwo ogółem i ubóstwo dzieci na podstawie mikrosymulacji, http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/wplyw500+.pdf [dostęp: 17.02.2017].

Tarkowska E. (2008). Co wiemy i czego nie wiemy o polskiej biedzie. W: Mucha J., Narkiewicz-Niedbalec E., Zielińska M. (red.), Co nas łączy co nas dzieli (s. 139–155). Zielona Góra: Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Uniwersytet Zielonogórski.

Tarkowska E. (2009). Oblicza polskiej biedy. Analizy Laboratorium Więzi, 2, 1–8.

Tickamyer A.L. (2006). Rural poverty. W: Clocke P., Marsden T., Mooney P. (red.), Handbook of Rural Studies (s. 411–426). Oxford, Thousend Oaks, New Dehli: Sage Publications. 411–426

Townsend P. (2006). Ending world poverty in 21st century. W: Pantazis Ch., Gordon D. (red.), Tackling Inequalities. Where are We Now and What Can Be Done? (s. 211–231). Bristol: University of Bristol.

UNDP (2015). Human Development Report 2015. Work for Human Development. New York.

Ustawa z dnia 11 lutego 2016 o pomocy państwa w wychowaniu dzieci. Dz.U. poz nr 195.

Van der Ploeg J.D. (2006). Agricultural production in crisis. W: Clocke P., Marsden T., Mooney P. (red.), Handbook of Rural Studies (s. 258–277). Sage Publication. Oxford Thousend Oaks, New Dehli: Sage Publications.

Warzywoda-Kruszyńska W. (2010). Nie widzieć, nie słyszeć, nie mówić – bieda wśród dzieci w Polsce. W: Szambelańczyk J., Żukowski M. (red.), Człowiek w pracy i w polityce społecznej (s. 310–332). Poznań: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.

Wigier M. (2013). Model rozwoju rolnictwa polskiego w świetle efektów realizacji WPR. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 4, 22–41.

World Bank (2016). World Bank – Poland Partnership Program Snapshot. World Bank Group.

Woś A. (1998). Ustrojowe podstawy transformacji sektora żywnościowego. W: Woś A. (red.). Rolnictwo polskie w okresie transformacji systemowej (1989–1997) (s. 7–38). Warszawa: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB.

Zegar J.St. (2009). Kwestia koncentracji ziemi w polskim rolnictwie indywidualnym. Roczniki Nauk Rolniczych, 96, 4, 256–266.

Zegar J.St., Chmielewska B. (2016). Dochody ludności wiejskiej: źródła, zróżnicowanie, zakres ubóstwa. W: Wilkin J., Nurzyńska I. (red.), Polska wieś 2016. Raport o stanie wsi (s. 129–149). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.